Pedro Páramo is een roman die de Mexicaan Juan Rulfo in 1955 schreef en die een literaire klassieker is geworden. Het is een universeel literair thema: de zoon die op zoek gaat naar zijn vader om zijn plaats terug te winnen. Het belichaamt ook een realiteit van de Latijns-Amerikaanse wereld in de 20e eeuw: de rol van caciquismo en geweld in de vormgeving van de samenleving.

Maar welke interpretatie kunnen we aan dit werk geven, waar ligt het belang ervan, wat maakt het tot een werk van universele waarde?

Samenvatting van Pedro Páramo

Boekomslag Pedro Páramo door Juan Rulfo.

Het verhaal begint wanneer Juan Preciado besluit op zoek te gaan naar zijn vader, Pedro Páramo, in de stad Comala, een reis die de vervulling inhoudt van een belofte aan zijn moeder, Dolores Preciado, op haar sterfbed.

Juan Preciado in Comala

Wanneer Juan Preciado in Comala aankomt, ontdekt hij dat zijn vader dood is en dat, samen met hem, bijna de hele stad is gestorven, wat bewijst dat er niets meer over is van het levendige Comala waar zijn moeder naar verlangde.

Hij wordt eerst ontvangen door de geest van Abundio, die hem leidt naar de geesten van Eduviges Dyada en Damiana Cisneros. Via de verhalen van de overledenen reconstrueert Juan het verhaal van zijn vader.

Pedro Páramo wordt verliefd op Susana

Pedro Páramo was de zoon van Lucas Páramo. Hij was sinds zijn jeugd verliefd op Susana, de dochter van Bartolomé San Juan. Susana trouwde echter met Florencio en toen deze stierf, begon hij zijn helderheid te verliezen. Dit alles maakte Pedro niets uit, behalve dat hij Susana wilde hebben, waartegen Don Bartolomé fel gekant was.

Na de verovering van de macht en van Susana

Na de dood van Pedro's vader erfde de jongeman de haciënda Media Luna. Sindsdien probeert hij zijn hele leven de macht in Comala te veroveren, door middel van fraude, moord, verkrachting en chantage. Zijn verborgen motivatie was om Susana terug te winnen.

Om fortuin te maken trouwde Pedro met Dolores Preciado, van wie hij de bezittingen in bezit nam. Zodra Dolores zag dat Pedro Páramo een tiran werd, verliet ze hem voorgoed met haar zoon, Juan Preciado.

Consolidatie van de macht van Pedro Páramo

Pedro Páramo erkende en verzorgde zijn buitenechtelijke zoon Miguel Páramo, een corrupte jongeman, moordenaar en verkrachter, die te paard stierf nadat hij over een aantal door zijn vader opgeworpen grenzen was gesprongen. Pedro Páramo kocht pater Rentería om om hem absolutie te verlenen, wetende dat de familie van de priester het doelwit was geweest van Miguel's misdaden.

Moord op Bartolomé San Juan

Omdat zijn gekoesterde macht Bartolomé San Juan niet kon intimideren, besloot Pedro Páramo hem te laten vermoorden, zonder te beseffen dat hij Susana's laatste waanzin bespoedigde. Pedro nam haar mee naar Media Luna en verzorgde haar vanaf dat moment met toewijding, maar hij kon zijn liefde nooit uitkristalliseren.

Revolutie in Comala

Wanneer de revolutionairen in het dorp aankomen, besluit de cacique dat de beste manier om te overleven is om met hen samen te werken. Hij biedt hen meer geld dan ze vragen en stelt 300 man tot hun beschikking.

De dood van Susana

Ondertussen verslechterde Susana's gezondheid. Op de dag van haar dood hield de stad een groot feest, in plaats van te rouwen om het verlies dat de leverancier van al hun goederen trof. Woedend besloot Pedro Páramo wraak te nemen op de stad, "zijn armen kruisend" totdat Comala stierf van verlating en honger samen met haar patriarch.

De dood van Pedro Páramo

Hoewel het lijkt alsof Pedro Páramo doodgestoken wordt door Abundio Martínez, kunnen we bij nadere lezing begrijpen dat Pedro Páramo oud, alleen en gebroken sterft, als vallende stenen.

De dood van Juan Preciado

Na deze mysterieuze ervaring wordt Juan opgenomen door de nog levende Donis en Dorotea, die door hem wordt onderworpen aan een incestueuze relatie. Het gemompel van de boetvaardige zielen van Comala overvalt Juan Preciado zodanig dat hij midden op straat van schrik sterft. Als Dorotea sterft, worden ze beiden in hetzelfde graf begraven, van waaruit Juan zijn verhaal vertelt.

Hoofdpersonen

Still uit de film Pedro Páramo geregisseerd door Carlos Velo, 1967. In beeld John Gavin als Pedro Páramo.

Juan Preciado: Hij gaat naar Comala op zoek naar zijn vader.

Dolores Preciado: De eerste vrouw van Pedro Páramo en de moeder van Juan Preciado. Zij hoopt dat haar zoon de goederen die hij van zijn vader heeft gestolen bij hem terughaalt.

Pedro Páramo: De cacique van Comala, eigenaar van de haciënda Media Luna en van bijna de hele stad, heeft als doel de liefde van Susana San Juan te winnen.

Lucas Páramo: Pedro Páramo's vader. Hij vindt zijn zoon een luiwammes.

Miguel Páramo: Illegitieme maar erkende zoon van Pedro Páramo. Hij heeft crimineel gedrag.

Susana San Juan: Pedro Páramo's jeugdvriendin en tweede vrouw, begint haar verstand te verliezen met de dood van haar eerste man en vervolgens haar vader.

Bartolomé San Juan: vader van Susana San Juan.

Justina Diez: Susana San Juan's verzorger tijdens haar verblijf op de Media Luna haciënda.

Fulgor Sedano: Voorman van de haciënda Media Luna, een bondgenoot van Pedro Páramo, wordt vermoord door de revolutionairen.

Gerardo Trujillo: Pedro Páramo's advocaat. Hij hoopt van hem financiële compensatie te krijgen voor alle doofpotaffaires uit het verleden.

Abundio Martínez: muleteer, onwettige en niet erkende zoon van Pedro Páramo.

Onderdak: vrouw van Abundio Martínez.

Hedwig Dyada: Gastvrouw van Comala, vroegere vriendin van Dolores Preciado, ontvangt Juan Preciado.

Damiana Cisneros: kok op de Media Luna haciënda.

Vader Rentería: de pastoor van Comala die zich laat manipuleren en gebruiken door de rijken en machtigen, vooral door Pedro Páramo.

Ana Rentería: nicht van pater Rentería, slachtoffer van verkrachting door Miguel Páramo.

Donis: een inwoner van Comala die bij Dorotea woont, en haar gevangen houdt in zijn eigen huis.

Dorotea: Donis' vrouw, verantwoordelijk voor het verkrijgen van vrouwen voor de crimineel Miguel Páramo.

Stotteraar: boodschapper die Pedro Páramo informeert over de moord op Fulgor Sedano.

Revolutionairen: boeren in opstand kwamen tegen de politieke en economische orde, met name Perseverancio en Casildo.

Damasio, de Tilcuate: Pedro Páramo's assistent, infiltreerde onder de revolutionairen om hen te controleren.

Andere personages: Matilde Preciado, Florencio, Inés Villapandio, Gamaliel Villalpandio, Micaela, Rogelio, het Coloradopaard, Inocente Osorio, Toribio Aldrete, Terencio Lubianes, Ubillado, Isaías, Jesús, Margarita, María Dyada, Sixtina Cisneros, Filoteo Aréchiga, Galileo, Chona, Filomeno, Melquíades, Juliana, Sóstenes, Prudencio, doña Ángeles, doña Fausta en de Indianen.

Misschien bent u geïnteresseerd in: 25 korte romans om in één dag te lezen.

Analyse van Pedro Páramo

Film forogram Pedro Páramo door Carlos Velo, 1967.

Het verhaal van Pedro Páramo is niet eenvoudig: meerdere stemmen lopen door elkaar heen in een universum waarin handelingen over elkaar heen lijken te liggen in een cirkelvormige en mythische tijd.

Volgens Alberto Vital in een tekst getiteld Pedro Páramo Deze roman slaagt erin twee stromingen samen te brengen die aan het begin van de 20e eeuw een plaats zochten in de Mexicaanse literatuur: aan de ene kant de nationalistische stroming, verankerd in de verbeelding van het platteland en/of de revolutie, en aan de andere kant de universalistische stroming, verlangend naar literaire experimenten.

Zo legt Rulfo twee transformatieprocessen vast: een esthetische in termen van literatuur en een sociaal-culturele in termen van het vertelde verhaal, dat elke ideologische vooringenomenheid overstijgt.

Narratieve structuur en stijl van de roman Pedro Páramo

Vital merkt ook op dat het werk twee hoofdlijnen heeft: de ene is gericht op het lot van Juan Preciado en de andere op het lot van Pedro Páramo. Maar hoe worden ze in de tekst gepresenteerd?

Pedro Páramo is opgebouwd uit negenenzestig passages die zonder chronologische volgorde door elkaar heen lopen. Elk fragment is een andere verhaallijn in de stem van verschillende personages. De temporele overlappingen, sprongen en ellipsen zijn een beeld van de fantasmagorische echo's die, net als de stroom van gedachten, zonder duidelijke volgorde door elkaar heen lopen.

De eerste van deze stemmen is die van Juan Preciado, die de motivatie en het verhaal van zijn reis naar Comala vertelt, hoewel we het tijdstip van zijn uitspraak niet kennen. Juan Preciado's relaas maakt plaats voor andere vertelstemmen.

We weten niet of deze stemmen pas met de dood van de laatste van Pedro Páramo's nakomelingen tot zwijgen konden worden gebracht. Wat we wel weten is dat Juan Rulfo deze spookstemmen, die tot de wereld van de doden behoren, met de grootste vanzelfsprekendheid laat samengaan met de wereld van de levenden, waardoor we kennismaken met de stijl van de magisch realisme .

Misschien bent u geïnteresseerd in: Magisch realisme: kenmerken, auteurs en werken.

Taal en populaire uitdrukkingen

De schrijver is verankerd in de kronkels van de volkstaal en de Mexicaanse en, waarom niet, Latijns-Amerikaanse culturele horizon, maar zijn vertelstijl geeft hem zo'n grote kracht dat hij erin slaagt deze wereld universaliteit te geven.

De onderzoekster María Luisa Bastos suggereert dat het centrum van elke episode wordt ontwikkeld aan de hand van zinnen uit de literaire traditie of uit de taal zelf.

Zo wendt Juan Rulfo zich tot de volkstaal en ontwikkelt hij narratieve kernen op basis van verschillende figuratieve wegen. Bastos presenteert enkele onderwerpen die zijn opgebouwd uit populaire taalwendingen: "heel ver gaan" en varianten daarvan; "de levensdraad" en varianten daarvan; "het gouden tijdperk"; "het oeroude Eden".

Met betrekking tot de uitdrukking "te ver gaan" en de varianten daarvan, wijst Bastos op de daden van Pedro Páramo en zijn zonen: Miguel bijvoorbeeld is een misdadiger met een overmatige eetlust, die sterft door letterlijk de door zijn vader opgelegde grenzen te overschrijden; terwijl Juan Preciado sterft in zijn poging om "te ver te gaan" om de plaats van zijn vader op te eisen.

Voor María Luisa Bastos wordt de zin en het principe "de levensdraad" ook uitgedrukt in andere varianten zoals "het licht" of "de vlam", en belichaamt het verschillende fundamentele betekenissen in de tekst. Soms is het het zwakke licht dat de personages leidt, dan weer is het een slecht voorteken.

De gouden eeuw en dit oeroude Eden worden weergegeven in de wereld van de illusies en de zelfabsorptie van de personages, vooral Dolores en Susana, hoewel we dat ook van Pedro kunnen zeggen. Eerstgenoemde, verlangend naar een lente en levendige Comala, is niet in staat haar nieuwe wegen te zien of te bedenken.

De tweede, Susana, leeft in de waan van zijn verleden. Maar zij is ook in zichzelf de illusie van Pedro Páramo, die zich zijn jeugd met haar herinnert als een primordiale en mythische tijd waarnaar hij terug verlangt. In de woorden van Bastos: "Susana is de geheime as van het leven van de man Pedro Páramo geweest", en is in feite de belangrijkste drijfveer voor zijn daden.

Opperbestuur en tirannie

Het verhaal van Pedro Páramo is voor ons het metaforische beeld van het universele dilemma van de patriarchale orde; tegelijkertijd is het het gehistoriseerde beeld van een volk dat geplaagd wordt door caciquismo, autoritarisme, geweld, willekeur, medeplichtigheid aan de macht en bijgeloof, en dat gedoemd is tot zijn ondergang.

De figuur van Pedro Páramo is het archetype van de tiran die de macht en de middelen om het collectieve lot te beheersen in zijn dienst concentreert. Hij pretendeert zelfs de orde van het hiernamaals, dat wil zeggen van de onderwereld, te beheersen door zijn intimiderende betrekkingen met de Kerk.

Maar de cacique is ook een man, en niet meer dan een onbeminde man, wiens kracht nutteloos is om transcendentie te bereiken. Hij bereikt het niet door de liefde van Susana, noch door het collectieve geheugen. Zijn grimmige geweld wist Comala uit en met Comala wordt Pedro Páramo uitgewist.

Transcendentie en vergetelheid

Pedro's autarkie is in zekere zin een autofagische orde, bestemd om zichzelf op te eten. Pedro Páramo consumeert alles wat op zijn pad komt, zelfs na zijn dood.

Pedro is een vader en een kostwinner, maar hij is geen vader in de vertederende zin van het woord. Zijn kinderen kunnen daarom noch zonen noch broers zijn. Het zijn schimmen, schaduwen van hun vader, die met hem concurreren (Miguel), die hem kwalijk nemen (Abundio), die wraak op hem nemen (Juan).

Zoals een Saturnus zijn kinderen verslindt, wordt Juan Preciado verslonden door het universum van zijn vader, dat de ontkenning is van alle menselijkheid, van alle vrijheid, van alle transcendentie. Zoals de archetypische Sara van het Oude Testament verliest Juan zichzelf wanneer hij kijkt naar een dor verleden dat hem niets te bieden heeft.

Revolutie als neerslag van het einde

Misschien is de roman Pedro Páramo vertegenwoordigt de symbolische dood van de filicide orde die kinderen opoffert zodat het autoritarisme kan domineren.

De op Comala oprukkende revolutie heeft immers ook niet de kracht om dingen te veranderen, maar alleen om hun vernietiging te versnellen. Zij heeft die kracht niet omdat het haar aan inhoud ontbreekt.

-Zoals je kunt zien, hebben we de wapens opgenomen. Dus? Dus dat is alles. Is dat niet genoeg? Maar waarom hebben ze het gedaan? Omdat anderen het ook hebben gedaan. Weet je dat niet? Wacht even tot we instructies krijgen en dan zullen we erachter komen waarom. Voorlopig zijn we al hier.

Pedro Páramo door Juan Rulfo

In Rulfo's voorstelling is de revolutie niet verenigd en heeft ze geen duidelijke betekenis, maar beantwoordt ze aan verschillende belangen. De revolutie is een nieuwe uitdrukking, een collectieve uitdrukking van een gewelddadige en willekeurige orde. In de ogen van Pedro's personage mist de revolutie elke historische transcendentie en wordt ze nauwelijks erkend als een gelegenheid voor plundering en macht.

De betekenis van Pedro Páramo

Blas Matamoro, in een essay getiteld De naam van de vader Enerzijds betekent Pedro steen, anderzijds is de páramo een plaats met extreme temperaturen en dus woestijn. De naam is al een voorbode van wat de lezer zal aantreffen.

Aan deze vergelijking voegt Matamoro drie fundamentele elementen toe, namelijk:

1. De held gaat op reis op zoek naar zijn vader, verlangend om zijn plaats in te nemen, een cliché uit de wereldliteratuur;
2. Maar, in tegenstelling tot het klassieke paradigma, doet de held dit in opdracht van zijn moeder;
3. De moeder stelt als voorwaarde dat ze wacht op zijn dood.

Deze drie elementen komen heel natuurlijk samen in de context van een cultuur als de Latijns-Amerikaanse, waar patriarchale orde en matricentraliteit in spanning naast elkaar bestaan.

Pedro Páramo, deze steen van de woestijn, is de afwezige, onstoffelijke, spookachtige vader. Daarom kan de bestemming die Juan Preciado zoekt geen rechtvaardiging zijn. Juan's reis is voor Blas Matamoro een afdaling in de hel. De auteur zegt "...de held gaat naar de hel om zijn vader te zoeken, omdat zijn vader daar is, dood. Aankomen op de plaats van de vader is aankomen in het rijk van de dood.Je vader ontmoeten is sterven, verblijven en leven met de doden".

Vandaar het belang van de symbolische verbeelding, uitgedrukt in mythische taal. Voor Matamoro bijvoorbeeld is deze taal zelfs terug te vinden in plaatsen als Comala, Contla, de Halve Maan en Los Confines.

Volgens de auteur ligt Comala aan de buitenrand van het leven; Contla, als ware het Atlantis, is een land dat iedereen zoekt maar niemand kan vinden; La Media Luna is getuige van de gang van het paard van de overledene; en Los Confines tenslotte is de plaats waar de vader zich bevindt.

Iets anders, nog transcendenter, wijst Blas Matamoro erop dat Pedro Páramo: "Het is de woestenij van de dood, maar de vaste rots waarop het bouwwerk van de orde is gebouwd, gebouwd volgens de wet".

Zo treedt Pedro Páramo op als gever van leven, als voorziener, als vernietiger van de dood, als wetgever, als rechter, als wreker, als bestraffer, als onstoffelijk wezen, als legerleider, kortom als god. De mythische orde van het personage en van het verhaal wordt zo bevestigd.

Rulfo brengt het universum van overtuigingen, de symbolische verbeelding en de tradities van de Latijns-Amerikaanse cultuur samen, die zelfs de dood niet tot zwijgen kan brengen. Ze leven voort, ze zijn samenhangend, en ze geven betekenis en transcendentie aan het netwerk van ontrafelde levens van Pedro Páramo .

Referenties

Bastos, María Luisa: Tópicos y núcleos narrativos en Pedro Páramo. Cuadernos Hispanoamericanos Nr. 421-423, juli-september 1985.

Matamoro, Blas: El nombre del padre. Cuadernos Hispanoamericanos Nr. 421-423, juli-september 1985.

Rulfo, Juan: Pedro Páramo dertig jaar later, Cuadernos Hispanoamericanos Nr. 421-423, juli-september 1985.

Vital, Alberto: Pedro Páramo Enciclopedia de la literatura de México, 08 november 2017, beschikbaar op elem.mx.