De grote picturale revolutie van de Renaissance vond plaats in de 15e eeuw, die bekend staat als het Quattrocento. In een sfeer van groeiende intellectuele nieuwsgierigheid maakte de perfectionering en verspreiding van de olieverfschilderkunst het mogelijk het doek als drager te gebruiken, zodat de schilderkunst van de muren kon worden bevrijd, en dit bevorderde het particulier verzamelen.

Zo ontstonden nieuwe genres als het portret en ontstond er belangstelling voor landschap en stilleven, zij het nog niet als zelfstandige genres. Ook naakten en mythologische, historische en allegorische niet-christelijke thema's deden hun intrede. Religieuze thema's bleven aan de orde van de dag, maar vanuit een antropocentrische benadering.

Hieronder volgt een chronologisch overzicht van de beroemdste schilderijen van de Renaissance, om de bijdragen en vernieuwingen van elke kunstenaar en de evolutie van de stijl in de tijd weer te geven.

1. Heilige Drie-eenheid met Onze-Lieve-Vrouw, St. John en Donateurs door Masaccio (1425-1427)

Masaccio: Heilige Drie-eenheid met Onze-Lieve-Vrouw, St. John en Donateurs (fragment), 1425-1427, fresco, 667×317 cm, Basiliek van Santa Maria Novella, Florence

De fresco Heilige Drie-eenheid, met de Maagd, St. John en donoren vertegenwoordigt het beginpunt van de Renaissance en verenigt de grote plastische en culturele veranderingen van de periode. Het lineaire perspectief, het clair-obscur en de trompe l'oeil techniek vallen op. Het tongewelf, van Romeinse inspiratie, loopt vooruit op de veranderingen van de Renaissance architectuur. Naast de heilige figuren worden de schenkers afgebeeld, waardoor het religieuze thema eenDit onthult het gevoel van eigenwaarde van die generatie.

. De Aankondiging, door Fra Angelico (1425-1426)

Fra Angelico: De Aankondiging 1425-1426, goud en tempera op paneel, 194 cm × 194 cm, Museo del Prado, Madrid.

Op De Aankondiging Fra Angelico erfde uit de Middeleeuwen de smaak voor het detail van de vegetatie, maar bracht er middelen uit de Renaissance bij. Hij gebruikte de sobere Grieks-Latijnse architectuur en benutte de lijnen ervan om het perspectief te accentueren. Om meer ruimtelijke diepte te bereiken, maakte hij verschillende openingen om boven elkaar liggende vlakken te creëren: een deur leidt naar een kamer, en de kamer heeft een discreet raam op de achtergrond.De tuin links verwijst naar de verdrijving van Adam en Eva uit het paradijs. Aan de voet van het schilderij zien we een lijn met scènes uit het leven van Maria. Dit type lijn met opeenvolgende scènes aan de voet van het schilderij staat bekend als een predella.

3. Het echtpaar Arnolfini door Jan van Eyck (1434)

Jan van Eyck: Het echtpaar Arnolfini 1434, olieverf op paneel, 81,9 x 59,9 cm, National Gallery, Londen.

Jan van Eyck was een Vlaamse schilder die de olieverfschilderkunst perfectioneerde en hielp bij de verspreiding ervan. Dit specifieke werk is een van de vroegste picturale portretten in de geschiedenis. Vol met symbolen brengt het het belang en de waardigheid van de personages, die van hoge sociale status zijn, over. Van Eycks genie is er echter niet.

Op de achtergrond introduceert de schilder een spiegel die speelt met de vlakken van representatie en de reflectie toont van twee personages die niet zichtbaar zijn in de hoofdscène, waardoor de illusie ontstaat dat zij de posities van de kijker innemen. Dit apparaat zal waarschijnlijk de inspiratie zijn geweest voor de Meninas door Velázquez, meer dan tweehonderd jaar later.

4. De Madonna van Kanunnik Van der Paele door Jan van Eyck (1434-1436)

Jan van Eyck: De Madonna van Kanunnik Van der Paele 1434-1436, olieverf op paneel, 122,1 cm x 157,8 cm, Groeningemuseum, Brugge.

De Madonna van Kanunnik Van der Paele komt overeen met een in de Renaissance veel gebruikt genre, bekend als de sacra conversazione (Sacred Conversation), waarin de Maagd in een intieme setting een gesprek voert met de heiligen, waaronder de schenker, kanunnik Van der Paele, voorgesteld door Sint Joris. Hij stapt op het kazuifel van de kanunnik en herinnert ons eraan dat hij ondergeschikt is aan de geestelijke macht. Zijn aanwezigheid in de scène rechtvaardigt echter zijn sociale rol in de wereldlijke macht.

De behandeling van de kleding en de overdaad aan details zijn opmerkelijk op dit doek. De schittering van het harnas van Sint Joris biedt Jan van Eyck een excuus om reflecties te gebruiken. De reflectie van de kunstenaar en van de Maagd, opgevat als een smetteloze spiegel van goddelijke genade, is te zien.

5. De slag om San Romano door Paolo Uccello (ca. 1438)

Paolo Uccello: De slag om San Romano. Boven: Bernardino della Ciarda's disharmonie Tempera op paneel, ca. 1438, Tempera op paneel, 182 x 220, Uffizi Gallery, Florence, hieronder (links): Niccolò da Tolentino aan het hoofd van de Florentijnen, National Gallery, Londen. Onder (rechts): Beslissende interventie bij de Florentijnen door Michele Attendolo Musée du Louvre, Parijs.

De slag om San Romano van Paolo Ucello is een drieluik met scènes uit de strijd waarin Florence Siena versloeg tijdens de Lombardije-oorlogen. Het werd oorspronkelijk besteld door de familie Bartolini, maar ging al snel over in de Medici collectie. Middeleeuwse elementen zoals de overdaad aan details die het beschrijvende accent benadrukken zijn nog steeds aanwezig. Het wordt echter beschouwd als een meesterwerk vanwege het gebruik van deperspectief en verkorting.

De foreshortening is de weergave van een voorwerp onder een loodrechte hoek ten opzichte van de kijker. U kunt ze in detail zien in het paneel Bernardino della Ciarda De paarden zitten in de gevallen paarden, evenals het pittige paard en het witte paard rechts.

6. De kroning van de Maagd door Fra Filippo Lippi (1439-1447)

Fra Filippo Lippi: De kroning van de Maagd ca. 1439-1447, Galleria Uffizi, Florence.

De kroning van de Maagd is een altaarstuk dat Fillipo Lippi bestelde bij Francesco Moringhi voor de kerk van San Ambrosio. In plaats van een hemelse ruimte lijkt alles zich af te spelen in een theatrale ruimte, die doet denken aan een koninklijke salon, waar de heiligen, de schenker en Lippi zelf zijn uitgenodigd. Zoals we kunnen zien, drong de Italiaanse Renaissance aan op een antropocentrische visie op de hemel.

7. De afdaling van het kruis door Rogier van der Weyden (ca. 1443)

Rogier van der Weyden: De afdaling van het kruis Olieverf op paneel, ca. 1443, olieverf op paneel, 204,5 x 261,5 cm, Museo del Prado, Madrid.

Rogier van der Weyden was een Vlaamse schilder, wiens bekendste werk is De afdaling van het kruis De anatomie is niet overdreven, want die is met opzet gecorrigeerd ten gunste van formele elegantie.

Rogier van der Weyden: De afdaling van het kruis (detail)

De verhoudingen zijn ook bewust gewijzigd om de lichamen over de compositie te verdelen. De Maagd Maria en Jezus lijken een afspiegeling van elkaar te zijn: als de moeder, de zoon; als de zoon, de moeder. Het schilderij wint aan expressie, kleding en texturen.

8. De geseling van Christus door Piero della Francesca (1455-1460)

Piero della Francesca: De geseling van Christus 1455-1460, olieverf en tempera op paneel, 59 cm x 82 cm, Palazzo Ducale, Urbino.

Op De geseling van Christus, Piero della Francesca reserveert het religieuze tafereel voor het achtergrondvlak, en het wordt gekenmerkt door zijn kilheid. Er is geen emotie in de personages. Het thema lijkt bijna een apologie voor de ontwikkeling van het plastische programma van de Renaissance, gebaseerd op lineair perspectief, compositorische geometrisatie en de verheerlijking van de classicistische architectuur. Het wordt bevestigd in het gesprek van drie personagestijdgenoot, wiens identiteit nog moet worden vastgesteld.

9. Tweeluik van Melun door Jean Fouquet (ca. 1450)

Jean Fouquet: Melun tweeluik, ca. 1450, paneel, 120 cm x 224 cm, rechterpaneel in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen, België; linkerpaneel in de Gemäldegalerie, Berlijn.

Jean Fouquet was een Franse schilder die de artistieke taal van Frankrijk vernieuwde door de invloed van de Vlaamse en Italiaanse schilderkunst. Het werk in kwestie werd opgevat als een tweeluik voor het graf van de vrouw van Étienne Chevalier, zijn opdrachtgever. De twee panelen contrasteren met elkaar.

Op het linkerpaneel heeft de schilder Etienne Chevalier en Sint Stefanus, zijn patroonheilige, afgebeeld in een klassieke architectonische ruimte. Rechts de Maagd met Kind en engelen. De blote borst van Maria verwijst naar haar als voedster van de mensheid. Men denkt dat het gezicht van de Maagd dat van de geliefde van de patroonheilige was, Agnès Sorel. Hoewel het onderwerp blijkbaar heilig is,heeft een sterk profaan karakter.

10. Reis van de Wijzen door Benozzo Gozzoli (1459)

Gozzoli: Reis van de Wijzen , 1459, fresco, Palazzo Medici Riccardi, Firenze.

In het Palazzo Medici Riccardi in Florence is er een zaal die de Kapel van de Wijzen wordt genoemd, als verwijzing naar de drie fresco's van Gozzoli die de processies van de Wijzen uitbeelden. Het werk is niet alleen een meesterwerk vanwege zijn compositorische complexiteit, maar is in feite een verheerlijking van de macht van de familie Medici, waarvan de gezichten in de personages zijn terug te vinden.vertegenwoordigd.

11. De kamer van echtgenoten en echtgenotes door Andrea Mantegna (1465-1474)

Andrea Mantegna: De kamer van echtgenoten en echtgenotes (noordelijke muur), 1465-1474, fresco, Hertogelijk Paleis, Mantua.

Andrea Mantegna valt in dit fresco op door zijn gebruik van Renaissance technieken zoals trompe l'oeil, in een duidelijke poging om de grenzen tussen schilderij en werkelijkheid te vervagen. De afbeelding die we zien komt overeen met slechts één van de muren van De kamer van de echtgenoten. Zoals de rest, viert het de glorie van de Gonzaga familie, grote beschermheren van hun tijd.

12. Klaagzang over de dode Christus door Andrea Mantegna (1475-1478)

Andrea Mantegna: Klaagzang over de dode Christus 1475-1478, tempera op doek, 68 cm × 81 cm, Pinacoteca di Brera, Milaan.

Als Andrea Mantegna op enig moment zichzelf overtreft, dan is het in de Klaagzang over de dode Christus Het stuk valt op door het meesterlijke gebruik van de verkortingstechniek. Met dit middel betrekt Mantegna de toeschouwer bij de scène en tart hij het traditionele compositiemodel. Ook de weergave van de gelaatstrekken van de personages is opmerkelijk. Maria is geen jonge maagd, maar een van verdriet verouderd gezicht. De soberheid van de scène benadrukt het verschrikkelijke karakter van de dood en de verlatenheid.voor rouwenden.

Zie ook: De Passie van Christus in de kunst

13. St. Vincent Polyptych door Nuno Gonçalves (1470-1480)

Nuno Gonçalves: Polyptiek van St. Vincent van Lissabon c.1470-1480, olie en tempera op hout, 207,2 x 64,2 cm; 207 x 60 cm; 206,4 x 128cm; 206,6 x 60,4cm; 206,5 x 63,1 cm. Nationaal Museum voor Oude Kunst, Lissabon.

De St. Vincent Polyptych Een van de meesterwerken van de Portugese renaissance, toegeschreven aan Nuno Gonçalves, stelt achtenvijftig figuren voor naast de heilige Vincentius, die in tweevoud verschijnt op de centrale panelen, als in een spiegelbeeld.

Van links naar rechts het paneel van de broeders, het paneel van de vissers, het paneel van de Infante Don Enrique (Hendrik de Zeevaarder), het paneel van de aartsbisschop, het paneel van de ridders en het paneel van de relikwie.

14. Aanbidding van de Wijzen door Sandro Botticelli (1475)

Sandro Botticelli: Aanbidding van de Wijzen 1475, tempera op paneel, 111 cm × 134 cm, Uffizi Galerij, Florence

Aanbidding van de Wijzen Tot Botticelli stond de Heilige Familie aan de ene kant van het tafereel dat de aanbidders van de andere kant ontving. Botticelli plaatste haar in het midden van de compositie en op de top van een piramide, en rangschikte de aanbidders naast elkaar, waaronder een van hen vooraan.

De schilder heeft de Wijzen ook afgebeeld met de gezichten van de familie Medici: Cosimo en zijn zonen, Piero il Gottoso en Giovanni. Andere leden van de familie en hun bondgenoten zijn afgebeeld, en Botticelli zelf is opgenomen in de figuur die de toeschouwer aankijkt.

15. Het overhandigen van de sleutels van de hemel aan St. Peter door Perugino (1482)

Perugino: Het overhandigen van de sleutels van de hemel aan St. Peter 1482, fresco, 335 x 550 cm, Sixtijnse Kapel, Vaticaanstad.

Dit werk van Perugino werd gemaakt in opdracht van paus Sixtus IV, bouwer van de Sixtijnse Kapel. Het fresco beantwoordt aan het idee van de overdracht van het gezag van God aan de Kerk, vertegenwoordigd door de heilige Petrus. Het werk is een meesterlijke uitdrukking van de schilder van luchtperspectief en diepte. Op de voorgrond zien we de hoofdpersonen: Jezus, de apostelen en verschillende andere figuren.In het laatste, het gebouw met zijn achthoekige centrale plan, een symbool van de universaliteit van het pausdom.

16. De geboorte van Venus door Sandro Botticelli (1482-1485)

Sandro Botticelli: De geboorte van Venus 1482-1485, tempera op doek, 1,80 x 2,75 meter, Uffizi Galerij, Florence.

De geboorte van Venus De aandacht die het krijgt heeft deels te maken met de behandeling van het onderwerp, dat geen heilig thema meer is. We zien de mythe van de oorsprong van Venus of Aphrodite, godin van de vruchtbaarheid en erotiek.

Met dit werk legitimeerde Botticelli de weergave van het volledige vrouwelijk naakt in de kunst over wereldlijke thema's. Maar Venus is hier niet een personage dat zichzelf volledig tentoonstelt, maar een bescheiden Venus, die haar "schaamte" bedekt met haar haar. Zo werd dit naakt gerechtvaardigd als een weergave van de Deugd in de context van het filosofische denken van die tijd.

Zie ook De geboorte van Venus door Sandro Botticelli

17. Maagd van de Rotsen door Leonardo da Vinci (1483-1486)

Leonardo da Vinci: De Maagd van de Rotsen 1483-1486, olieverf op paneel, 199 × 122 cm, Musée du Louvre, Parijs.

Dit werk van Leonardo werd gemaakt in opdracht van de monniken van San Donato, wat de centrale plaats van het religieuze thema verklaart. Leonardo heeft een element van de renaissancetraditie gewijzigd: in plaats van een architecturaal landschap heeft hij de scène omkaderd in een rotsachtig natuurlandschap. De figuren vormen een piramide en zijn delicaat gevormd door een van de beroemdste troeven van de schilder: detechniek van sfumato .

Misschien bent u geïnteresseerd in: Fundamentele werken van Leonardo da Vinci

18. Portret van Giovanna degli Albizzi Tornabuoni door Domenico Ghirlandaio (1489-1490)

Domenico Ghirlandaio: Portret van Giovanna degli Albizzi Tornabuoni 1489-1490, gemengde techniek op paneel, 77 x 49 cm, Museo Nacional Thyssen-Bornemisza, Madrid.

Dit werk van Ghirlandaio is een voorbeeldige uitdrukking van het Renaissance portretgenre. In overeenstemming met de herleefde waarden van de Klassieke Oudheid, toont het geïdealiseerde proporties en gelaatstrekken, evenals een ingehouden of afwezige expressiviteit. Met de bedoeling karaktertrekken van zijn karakter te tonen, zijn enkele persoonlijke voorwerpen opgenomen: de sieraden geven een verslag van zijn openbare leven, terwijl het boek vangebeden en de rozenkrans geven een verslag van zijn geestelijk leven.

19. Het Laatste Avondmaal door Leonardo da Vinci (1498)

Leonardo da Vinci: Het Laatste Avondmaal 1498, tempera en olie op gips, teer en stopverf. 4,6 x 8,8 mt, Refectorium van het klooster van Santa Maria delle Grazie, Milaan.

Het Laatste Avondmaal is een van Leonardo's bekendste werken. Het valt op door de intellectuele en filosofische verwijzingen die in de scène zijn verwerkt, maar ook door zijn dramatiek. Zonder het evenwicht van de Renaissance te verloochenen, is het werk geladen met emotionele en psychologische spanning in de personages, en trotseert het de schijnbare kilte van veel eerdere composities. De slechte staat van bewaring is deels het gevolg van deLeonardo's poging om tempera en olie te mengen om correcties aan te brengen op het gips.

20. Sint Dominicus en de Albigenzen o De vuurproef door Pedro Berruguete (1493-1499)

Pedro Berruguete: Sint Dominicus en de Albigenzen o De vuurproef Olieverf op paneel, 122 x 83 cm, Museo del Prado, Madrid, 1493-1499.

De Spanjaard Pedro Berruguete beeldt een passage af volgens welke de heilige Dominicus van Guzman voorstelt een vreugdevuur aan te leggen om de boeken van de ketterse groepen in de stad Albi in Frankrijk op de proef te stellen. Het vuur verteert de ketterse boeken, terwijl het canonieke boek in de lucht zweeft.

Het werk drukt de politieke mentaliteit uit van het tijdperk van de katholieke vorsten, die de eenheid van het koninkrijk nastreefden door ketterij te bestrijden. Formeel valt het op door de kostbaarheid van de details, van duidelijke Vlaamse inspiratie, en de smaak voor vergulding, afgeleid van de gotiek en zeer gewaardeerd in de vroege Renaissance.

21. Zelfportret door Albrecht Dürer (1500)

Albrecht Dürer; Zelfportret , 1500, paneelschilderij, 66 cm x 49 cm, Oude Pinakothek, München

Albrecht Dürer was een grootmeester van de Duitse Renaissance. Dit beroemde zelfportret, dat op het eerste gezicht lijkt op een icoon van Jezus Christus, draagt twee belangrijke opschriften: rechts staat "Ik schilder mijzelf met onuitwisbare kleuren"; links de datum, die zijn leeftijd aangeeft, 28 jaar.

De frontaliteit van zijn portret is vrij gewaagd. In weerwil van de traditie, die deze pose voorbehield aan iconen van Jezus - en ook het licht gewijzigde handgebaar - speelt Dürer met de verstoring van de identiteit met de religieuze referentie en brengt hij de toeschouwer bewust in verwarring.

22. Doge Leonardo Loredan door Giovanni Bellini (1501)

Giovanni Bellini: Doge Leonardo Loredan 1501, olieverf en tempera op paneel, 62 × 45 cm, National Gallery, Londen.

Giovanni Bellini, een schilder in dienst van de Republiek Venetië, maakte dit prachtige portret van Doge Leonardo Loredan. In dit briljante werk weet hij het gevoel van hiërarchie te overwinnen dankzij de expressieve rijkdom van het gezicht en de fijne behandeling van de texturen en de kleding. Bij dit laatste is de manier waarop Bellini de glans van de oosterse stoffen weet weer te geven opvallend.

23. Mona Lisa door Leonardo da Vinci (1503-1506)

Leonardo da Vinci: Mona Lisa o Gioconda 1503-1506, olieverf op paneel, 77 x 53 cm, Musée du Louvre, Parijs.

De Mona Lisa is ongetwijfeld het beroemdste werk van Leonardo da Vinci. Het is een uitdrukking van de volwassenheid van de stijl van Leonardo wat betreft de technieken van het clair-obscur en het sfumato, waarbij de randen van de figuren worden vervaagd zodat hun integratie in de ruimte kan worden waargenomen. Het toont ook de techniek van het achtergrondlandschap, dat de ruimte opent om meer diepte te geven. Dit werk is echter een kunstwerk,evenals al het werk van Leonardo, behoort niet tot het Quattrocento, maar tot de Hoge Renaissance, soms ook wel de Tweede Renaissance genoemd.

Zie ook: Leonardo's Mona Lisa of Mona Lisa Gioconda.

24. De school van Athene door Rafaël Sanzio (1510-1511)

Rafael Sanzio: De school van Athene . 1510-1511. Fresco. 500 cm × 770 cm. Vaticaanse Musea, Vaticaan.

Als iets de culturele geest van de Renaissance vertegenwoordigt is het wel het fresco De school van Athene We zien een meesterlijk gebruik van lineair perspectief en een diepte die wordt benadrukt door de openingen in de tongewelven die de open ruimte in gaan.

In een architectonische omgeving met duidelijke klassieke inspiratie, herinnert een veelheid aan filosofische en wetenschappelijke verwijzingen aan de waarde van rede en kennis. Plato en Aristoteles zijn de hoofdrolspelers, evenals Ptolemaeus, Heraclitus, Hypatia, Homerus en, zoals gewoonlijk, enkele hedendaagse gezichten. Rafaël zelf kon niet ontbreken, geportretteerd als Apelles.

25. Plafondfresco's van de Sixtijnse Kapel door Michelangelo Buonarroti (1508-1512)

Michelangelo Buonarroti: Fresco's van de Sixtijnse Kapel Plafond geschilderd tussen 1508-1512, muur geschilderd tussen 1537-1541, fresco, Vaticaanstad.

Spreken over Michelangelo Buonarroti, evenals over de schilders van het Italiaanse Cinquecento, is binnentreden in de Hoge Renaissance. We naderen dus het maniërisme, waarvan Buonarroti een van de exponenten zou zijn. De fresco's in de Sixtijnse Kapel zijn zijn beroemdste schilderwerk.

Er zijn negen scènes die passages uit Genesis vertellen, allemaal leidend tot het Laatste Oordeel, een muur die ongeveer twee decennia na het plafond is geschilderd. Op deze muur hangt de heilige Bartholomeus, een gevilde martelaar, zijn oude huid, maar daarop zien we het gezicht van Michelangelo. Zoals we kunnen zien, beeldt de kunstenaar zichzelf ook af, maar niet zoals de kunstenaars van het Quattrocento die hun aardse glorie vierden, maar als eenerkenning van hun onwaardigheid.