Het modernisme was een literaire beweging die in 1885 in Latijns-Amerika ontstond en duurde tot ongeveer 1915, en vanuit Latijns-Amerika Spanje bereikte, waardoor het de eerste beweging was die de stroom van esthetische invloeden omkeerde.

Het stond bekend om zijn smaak voor expressieve verfijning, zijn zoektocht naar de sonoriteit van de taal en zijn aanspraak op kosmopolitisme. Het was echter geen eengemaakte beweging met een programma, maar vertegenwoordigde de geest van een tijdperk dat vele schrijvers uit verschillende landen inspireerde die, zonder elkaar te kennen, in een nieuwe omgang met woorden terechtkwamen.

Dit soort gemeenschap van geest berust op enkele gedeelde historische omstandigheden, zoals de nasleep van de onafhankelijkheidsstrijd en de opmars van het Noordamerikaanse imperialisme in Latijns-Amerika, die alle deel uitmaken van een proces van culturele transformatie in het Westen.

Kenmerken van het modernisme

In 1888 gebruikte de Nicaraguaan Rubén Darío het woord modernismo om de nieuwe literaire stromingen aan te duiden. Voor Octavio Paz was dit gebaar van de schrijver bedoeld om te impliceren dat wat echt modernistisch was, het verlaten van huis was op zoek naar iets anders. Deze zoektocht leidde tot een zeer bijzonder soort literatuur, gekenmerkt door enkele van de volgende kenmerken.

Kosmopolitisme

Een van de aspecten die het modernisme kenmerkten was zijn kosmopolitische roeping, dat wil zeggen zijn openheid naar de wereld. Voor Octavo Paz deed dit kosmopolitisme schrijvers andere literaire tradities herontdekken, waaronder die van het inheemse verleden.

Reactie tegen moderniteit en vooruitgang

De plaats van waaruit de pre-Spaanse wereld wordt gewaardeerd en erkend is niet louter nationalisme; het is volgens Paz zowel een esthetische inspiratie als een argument tegen moderniteit en vooruitgang, gezien de context van de bewondering en angst die de Verenigde Staten oproepen.

Aristocratisch karakter

Het modernisme omarmde geen populaire zaken, noch als thema, noch als stijl; integendeel, het ging terug naar de zoektocht naar een verfijnde esthetiek met een zekere aristocratische uitstraling.

Zoeken naar een geloof

Octavio Paz stelt dat het modernisme, in plaats van een geloof te hebben, op zoek was naar een geloof. In zijn woorden lezen we:

...het idee van zonde, het besef van dood, het besef gevallen en verbannen te zijn in deze wereld en in de volgende, jezelf zien als een contingent wezen in een contingente wereld.

Hij verklaart verder:

Deze niet-christelijke noot, soms anti-christelijk, maar getint met een vreemde religiositeit, was absoluut nieuw in de Spaanse poëzie.

Het is dan ook niet verwonderlijk, aldus deze auteur, om een zeker occultisme te bespeuren in de zorgen van de modernistische schrijvers, wat voor Paz iets zeer typisch is voor de moderne westerse poëzie.

Individualisme

De onderzoeker Moretic vraagt zich af welke literatuur de modernistische schrijvers zouden kunnen bieden, ingekaderd in de middenlaag van de Spaans-Amerikaanse samenleving, zonder eigen cultureel of politiek verleden en met weinig verwachtingen voor de toekomst. Hij vindt het antwoord in de behoefte om uitgelezen en gekwetste individualiteit te tonen.

Dialoog tussen melancholie en vitaliteit

Iets aan het modernisme doet denken aan de romantische geest. Octavio Paz wijst erop dat het in feite een soortgelijke functie vervulde. In dit opzicht, zo stelt hij, "was het geen herhaling, maar een metafoor: een andere romantiek".

Gevoeligheid en sensualiteit

Het modernisme streeft naar een esthetiek die gebaseerd is op de evocatie van zintuiglijke beelden, wat het in zekere zin verbindt met een interdisciplinaire dialoog met de andere kunsten. Kleuren, texturen en geluiden maken deel uit van de kenmerkende evocaties van deze stroming.

Zoeken naar muzikaliteit

De muzikaliteit van het woord is een waarde binnen het modernisme. Het woord wordt dus niet noodzakelijkerwijs ondergeschikt gemaakt aan zijn betekenis, maar aan de sonoriteit en resonantie die het kan hebben, dat wil zeggen aan zijn muzikaliteit. Het maakt in zekere zin deel uit van de zoektocht naar een zintuiglijkheid.

Kostbaarheid en formele perfectie

Het valt ook op door de aandacht voor de vorm in alle details, waardoor het een kostbaar karakter krijgt.

Bijzondere poëtische vormen

Vanuit formeel literair oogpunt brengt het modernisme een aantal kenmerken samen, zoals:

• Veel alliteratie,
• Verergering van het ritme
• Gebruik van synesthesie
• Gebruik van en variaties op oude dichtvormen
• Alexandrijnse, dodecasyllabische en eneasyllabische verzen; met bijdragen van nieuwe varianten op het sonnet.

Mythologie

De modernisten wendden zich opnieuw tot de mythologie als bron van literaire beelden.

Smaak voor de vernieuwing van de taal door het gebruik van eigenaardige uitdrukkingen.

De modernisten waren gefascineerd door de eigenaardigheid van de taal, uitgedrukt in het gebruik van Hellenismen, cultismen en Gallicismen.

Thema's van het Spaans-Amerikaanse Modernisme

• Gemeenschappelijke thema's met de romantiek: melancholie, angst, ontsnappen aan de werkelijkheid, enz.
• Liefde
• Erotiek
• Exotische kwesties
• Spaanse kwesties
• Precolumbiaanse thema's

Vertegenwoordigers van het Spaans-Amerikaanse modernisme

José Martí. Havana, 1853-Campamento de Dos Ríos, Cuba, 1895 Politicus, journalist, filosoof en dichter, beschouwd als de voorloper van het modernisme; zijn bekendste werken zijn o.a. Ons Amerika , De Gouden Eeuw y Gedichten .

Rubén Darío Metapa, Nicaragua, 1867-León 1916 Hij was journalist en diplomaat, en wordt beschouwd als de grootste vertegenwoordiger van het literaire modernisme. Zijn bekendste werken zijn o.a. Blauw (1888), Profane proza (1896) y Liederen van leven en hoop (1905).

Leopoldo Lugones Cordoba, 1874-Buenos Aires, 1938 Dichter, essayist, journalist en politicus, zijn bekendste werken zijn o.a. De bergen van goud (1897) y De schemering van de tuin (1905).

Ricardo Jaimes Freyre Tacna, 1868-1933 Boliviaans-Argentijnse schrijver en diplomaat, zijn bekendste werken zijn o.a.. Wetten van Castiliaanse versificatie (1907) y Castalia Barbara (1920).

Carlos Pezoa Véliz Een autodidactisch dichter en journalist, Santiago de Chile, 1879-1908, zijn bekendste werken zijn Chileense ziel (1911) y De gouden klokken (1920).

José Asunción Silva Bogota, 1865-Bogota, 1896 Hij was een belangrijke Colombiaanse dichter, beschouwd als een voorloper van het modernisme en de eerste exponent in dat land. Zijn bekendste werken zijn Het boek der verzen , Tafelmodel y Bittere druppels .

Manuel Díaz Rodríguez Miranda-Venezuela, 1871-New York, 1927. In Venezuela geboren modernistische schrijver en lid van de zogenaamde generatie van 1898, was hij algemeen bekend om zijn werken Gebroken idolen (1901) y Patriciërs bloed (1902).

Rafael Ángel Troyo Cartago, Costa Rica, 1870-1910 Dichter, verteller en muzikant, zijn bekendste werken zijn onder meer Jong van hart (1904) y Gedichten van de ziel (1906).

Manuel de Jesús Galván Dominicaanse Republiek, 1834-1910. Romanschrijver, journalist, politicus en diplomaat. Zijn bekendste werk is de roman Enriquillo (1879) over de verovering van Amerika gezien door een jonge Indiaan.

Enrique Gómez Carrillo Guatemala City, 1873-Parijs, 1927. Literair criticus, schrijver, journalist en diplomaat. Tot zijn belangrijkste werken behoren de volgende Esquisses , Zielen en hersenen: sentimentele verhalen, Parijse intimiteiten, etc. ., Maravillas, roman funambulesca y Het evangelie van de liefde .

Amado Nervo Tepic, Mexico, 1870-Montevideo, 1919 Dichter, essayist, romanschrijver, journalist en diplomaat. Tot zijn meest gepubliceerde werken behoren de volgende Zwarte parels , Mystieke (1898), Het baccalaureaat (1895), y De onbeweeglijke geliefde (postuum, 1922).

José Santos Chocano Lima, 1875-Santiago de Chile, 1934 Dichter en diplomaat, geclassificeerd als romanticus en modernist, zijn bekendste werken zijn Iras santas (1895), Het lied van de eeuw (1901) y Alma Amerika (1906).

Julia de Burgos Carolina, 1914-New York, 1953. Puerto Ricaanse dichteres, toneelschrijfster en schrijfster. Haar werken omvatten het volgende: Rozen in de spiegel , De zee en jij: andere gedichten y Lied van eenvoudige waarheid .

Ernesto Noboa y Caamaño Guayaquil, 1891-Quito, 1927. Dichter die behoort tot de zogenaamde Onthoofde Generatie, zijn bekendste werken zijn Romanza de las horas y Vespertal Emotion .

Tomás Morales Castellano Moya, 1884-Las Palmas de Gran Canaria, 1921. Arts, dichter en politicus. Tot zijn meest representatieve werken behoren het gedicht Ode aan de Atlantische Oceaan y De rozen van Hercules .

Julio Herrera y Reissig. Montevideo, 1875-1910. Dichter en essayist. Geïnitieerd in de romantiek, werd hij een leider van het modernisme in zijn land. Enkele van zijn werken zijn Hymne aan Lamartine (1898), De klepsidra's (1909) y De stenen pelgrims (1909).

Voor meer informatie over het werk van de auteurs zie ook:

• 9 essentiële gedichten van José Asunción Silva.
• Gedicht In vrede door Amado Nervo.

Historische context van het Spaans-Amerikaanse modernisme

In het laatste derde deel van de 19e eeuw werd het industriële model in Europa geconsolideerd. De industrialisatie werd snel geassimileerd in de Verenigde Staten van Amerika, een onafhankelijk land sinds 1776, waarvan de politieke en economische groei al snel leidde tot een imperialistische politiek.

In Latijns-Amerikaanse landen bracht de in de 19e eeuw verkregen onafhankelijkheid van Spanje noch een transformatie van de sociale structuur noch een economische herinrichting met zich mee. Octavio Paz zegt dat de feodale oligarchie en het militarisme nog steeds bestonden, terwijl de moderniteit van Europa al industrie, democratie en de bourgeoisie bevatte.

Volgens Yerko Moretic werd die generatie gekenmerkt door wereldwijde onrust, politieke instabiliteit in Latijns-Amerika en Spanje, duizelingwekkende mobiliteit en ideologische vaagheid. Hoewel antikolonialistische waarden werden gedeeld, overschaduwde de opkomst van het imperialisme deze zorgen gedeeltelijk.

Hieruit ontstond een middenklasse van de samenleving die zich niet identificeerde met de oligarchie, maar ook de volksdoelen niet omarmde. Het was een gespecialiseerde intelligentsia, doorgaans vervreemd van de politiek (met eervolle uitzonderingen als José Martí).

Volgens onderzoeker Yerko Moretic hield deze intellectualiteit zich strikt bezig met het ambacht van schrijven, lesgeven of journalistiek. Dit scenario maakte in zekere zin een autonomie van de Spaans-Amerikaanse literatuur mogelijk ten opzichte van de sociale en politieke conditionering.

Die generatie, gevoelig als ze was, verafschuwde het Europese positivisme en reageerde ertegen, aldus Octavio Paz. Ze vertoonde tekenen van geestelijke ontworteling en werd aangetrokken door de Franse poëzie van die tijd, waarin ze nieuwigheid in de taal vond, evenals een esthetiek in de romantische en occulte traditie, aldus de auteur.

U bent misschien geïnteresseerd in

• 30 modernistische gedichten met commentaar.