De steppewolf (1927), een van de populairste werken van Hermann Hesse, gaat over de dubbele natuur van de held als mens en wolf, die de hoofdpersoon veroordeelt tot een gestoord bestaan.

Het boek is gedeeltelijk gebaseerd op de biografie van Hermann Hesse, die zijn hele leven met depressies worstelde. Het werd geschreven in een tijd van isolement en eenzaamheid, tijdens een crisisperiode, toen de auteur ongeveer 50 jaar oud was.

De roman gaat over interne psychologische verdeeldheid en tegenstellingen, en de niet-identificatie met de burgerlijke maatschappij van die tijd.

De steppewolf is geprezen als een van de meest innovatieve werken van de auteur, en dit is waarom.

Illustratie Wilde hond door Corinne Reid geïnspireerd door de wilde natuur van de mens.

Samenvatting van het boek

De roman bestaat uit vier delen:

• Inleiding
• Annotaties van Harry Haller: Alleen voor gekke mensen
• Steppenwolf Tractat: Niet voor iedereen
• Harry Haller's aantekeningen volgen

Inleiding

De inleiding is geschreven door de neef van de eigenaar van de door Harry Haller, de hoofdpersoon, gehuurde kamers, die als redacteur fungeert en zijn dubbelzinnige mening geeft over Harry, die hij zegt te waarderen en beschouwt als een uiterst intelligent en spiritueel wezen, en toch een man die ziek van geest is.

De redacteur, presenteert De steppewolf als een manuscript geschreven door Harry Haller, en beschrijft het als fictie, hoewel hij er niet aan twijfelt dat het beïnvloed is door situaties uit het echte leven.

Harry Haller's aantekeningen: alleen voor gekken

Harry Haller besluit enkele kamers te huren. Hij doet zich voor als een buitenlander, een intellectueel, een liefhebber van poëzie, die worstelt met grote angsten in zijn psyche. Hij noemt zichzelf een "steppewolf" die veroordeeld is tot onbegrip en eenzaamheid.

Op een avond, als hij naar buiten gaat, verschijnt er een raadselachtig bord boven een donkere deur waarop staat: "Magisch Theater... Entree niet voor iedereen". En even later: "...Alleen voor gekken...". Harry krijgt de deur niet open, maar er verschijnt een venter met een grote advertentie voor het Magisch Theater, en als Harry hem ondervraagt, overhandigt hij hem een klein boek. Eenmaal in zijn huis ontdekt Harry tot zijn verbazing dat het boekis over hem geschreven.

Steppenwolf Tractat: Niet voor iedereen

Het door Harry gevonden boek bestaat uit een manifest dat met een objectieve en kritische blik de conflicten, krachten en zwakheden verwoordt van allen die zichzelf als steppewolf beschouwen. Zij geloven dat zij een interne strijd voeren tussen hun edelste deel, het menselijke, en hun laagste deel, het dierlijke.

Het manifest verwoordt Harry's besluit om op vijftigjarige leeftijd zelfmoord te plegen.

Harry Haller's aantekeningen volgen

Teleurgesteld in het burgerlijke leven, een diepe eenzaamheid voelend en denkend aan zelfmoord, komt Harry na vele uren lopen aan bij de bar. De zwarte adelaar Daar ontmoet hij Hermine, een mooie jonge vrouw die leeft van mannen. Hermine behandelt Harry alsof hij haar zoon is, en daagt hem uit haar te gehoorzamen in alles wat zij eist.

Hermine leert Harry de eenvoudige genoegens van het leven, zoals genieten, of een grammofoon kopen om naar muziek te luisteren. Ze stelt hem ook voor aan haar vrienden, Paul, een musicus die aan hedonisme doet, en de mooie jonge Maria, die Harry's geliefde wordt. Hermine waarschuwt Harry dat hij haar laatste wens moet gehoorzamen, namelijk haar vermoorden.

Harry wordt uitgenodigd voor een groots gekostumeerd bal, waarop hij zijn liefde voor Hermine inwijdt met een huwelijksdans. Aan het eind nodigt Paul hen uit voor zijn Magisch Theater.

Bij de ingang van het theater staat een grote spiegel waarin veel van de mensen waarmee Harry zich identificeert worden weerspiegeld, niet alleen de wolf en de man. Om binnen te komen moet Harry hardop lachen om hen allemaal.

Het theater bestaat uit eindeloze deuren en daarachter ligt alles wat Harry zoekt. De ervaring van het theater lijkt op een nachtmerrie: eerst beleeft hij oorlog, dan een plek met alle vrouwen die Harry ooit heeft gewild, dan heeft hij een diepgaande discussie met Mozart waarin Harry kritiek heeft op Goethe.

Aan het eind vindt Harry Hermine en Pablo slapend en naakt. In de overtuiging dat dit het moment is om Hermine's laatste wens te vervullen, steekt hij haar neer. Op dat moment verschijnt Mozart, Harry's grote idool en mentor. Mozart nodigt Harry uit minder kritiek te leveren, meer te luisteren en te leren lachen om het leven.

Omdat hij de illusies van het theater als werkelijkheid beschouwt en de illusie die Hermelien voorstelt heeft vermoord, wordt Harry veroordeeld tot onthoofding. De jury veroordeelt Harry tot het eeuwige leven, verbiedt hem twaalf uur lang het tovertheater te betreden en bespot Harry met ondraaglijk gelach. Uiteindelijk beseft Harry dat hij een poging moet doen om de stukken waaruit zijnleven, proberen te leren lachen.

Analyse van het boek

De roman draait om de analyse, studie en articulatie van Harry Haller, in het bijzonder de studie van zijn geest en psyche.

We hebben verschillende standpunten over Harry: het standpunt van de redacteur, de objectieve weergave van het "Steppenwolf Tractat", het standpunt dat tot uiting komt in de door Harry geschreven gedichten, en tenslotte dat van Harry Haller zelf.

Verhaal, tempo en toon worden bepaald door Harry's geest en stemming, en in sommige delen vervagen de grenzen van fictie en werkelijkheid, en volgen, in plaats van logica en rationele tijd, de overschrijdingen van verbeelding, metafoor, symbolen en dromen.

Wat is de steppewolf?

Een Steppenwolf kan worden gezien als een metafoor voor een type mens. Hij is vooral iemand die ontevreden is met zichzelf en zijn leven, omdat hij gelooft dat hij bestaat uit twee onverzoenlijke naturen: de wolf en de man.

Aan de mens behoren "mooie gedachten", "edele en delicate gewaarwordingen" en zogenaamde "goede daden" toe. De wolf spotte met dit alles, "hij ademde haat en was een vreselijke vijand van alle mensen en hun leugenachtige en onnatuurlijke manieren en gebruiken".

Deze twee naturen "waren in voortdurende en dodelijke haat, en elk leefde uitsluitend voor het martelaarschap van de ander (....)".

Gekwelde kunstenaar en grootheidswaanzin

De steppewolf is verdeeld tussen twee polair tegenovergestelde naturen die meer lijken op het goddelijke en het demonische dan op mens en wolf. Hij is geneigd te dwalen tussen grootheidswaan en de diepste afgronden van schuld en depressie. Hij is ook een gevoelig wezen dat intens leeft, hetzij om een kunstwerk te waarderen, hetzij om zijn gedachten te verdedigen.

Het zijn mensen die zich in de periferie bevinden, vergelijkbaar met een buitenlander, die niet behoort tot de wereld waarin ze leven, en een unieke, andere visie hebben. Ze zijn ook uiterst intelligent, en hebben de neiging te verdwalen in de labyrinten van hun geest en gedachten, daarom weten ze niet hoe ze gewoon moeten leven, alleen maar denken, filosoferen, begrijpen, bekritiseren, analyseren, enz.

Op emotioneel gebied leven zij het grootste deel van de tijd in een diepe depressie. Het zijn nachtdieren: 's morgens voelen zij zich rampzalig en 's avonds bereiken zij hun hoogste energiepiek. Hun depressieve toestanden worden onderbroken door momenten van extase, waarin zij het gevoel hebben contact te hebben gehad met de eeuwigheid en met het goddelijke zelf.

Het is in deze momenten dat zij hun meest volmaakte kunstwerken kunnen scheppen, en ook deze momenten claimen, volgens dit soort logica, verreweg het verdriet van alle andere te compenseren. Het moment van de schepping wordt zo beschreven:

(...) in zijn zeldzame momenten van geluk iets zo sterk en zo onuitsprekelijk mooi, het schuim van kortstondige gelukzaligheid springt vaak zo hoog en verblindend boven de zee van lijden uit, dat deze korte flits van geluk anderen stralend bereikt en betovert. Zo ontstaan, als kostbaar en vluchtig schuim van geluk boven de zee van lijden, al die werken vankunst, waarin een enkele gekwelde man voor een moment zo hoog boven zijn eigen lot uitstijgt, dat zijn gelukzaligheid schijnt als een ster, en voor allen die het zien, lijkt het eeuwig, als hun eigen droom van geluk. (....)

Masochisme, straf en schuld

Deze diepe staten van depressie worden gevolgd door schuldcrises, een verlangen om gestraft te worden tot het punt van smeken, zelfdestructief gedrag en zelfmoordgedachten.

De masochist vindt zijn identiteit, definitie en eigen waarde in zijn hardnekkigheid om te lijden. Dit is dus een karakteristieke gedachte van de steppewolf:

Ik ben erg benieuwd hoeveel een man werkelijk kan verdragen. Zodra ik de grens bereik van wat draaglijk is, open je gewoon de deur en ben ik weg.

Ter dood veroordeeld worden, zoals Harry in het Tovertheater, is een ideale en perfecte situatie voor de masochist: het is een "verdiende" straf die niet alleen pijn doet, maar ook een einde maakt aan zijn leven, en sterven is ook zijn diepste wens.

Vrijheid, onafhankelijkheid en eenzaamheid

De steppewolf sluit geen compromissen en gedraagt zich consequent volgens zijn eigen waardenschaal (niet die van de samenleving of andere externe belangen), waardoor hij zijn integriteit behoudt:

"Hij heeft zich nooit verkocht voor geld of voor comfort, nooit aan vrouwen of aan de machtigen; meer dan honderd keer heeft hij datgene wat in de ogen van de hele wereld zijn uitmuntendheid en voordelen vormde, weggegooid en opzij gezet om in plaats daarvan zijn vrijheid te bewaren.

Zijn kostbaarste waarde is vrijheid en onafhankelijkheid, en in die zin verwijst hij naar de wilde natuur van de wolf, die zich niet laat temmen en alleen aan zijn eigen grillen gehoorzaamt.

Het is een vrijheid met een te hoge prijs: "(...) zijn leven is geen essentie, het heeft geen vorm". Hij heeft geen verantwoordelijkheid, geen doel, hij is niet productief, noch draagt hij bij aan de maatschappij, zoals iemand met een beroep of handel zou doen.

Hij leeft in absolute eenzaamheid:

Het verdedigen van zijn kostbaarste waarde, vrijheid, was een van zijn grootste veroordelingen geworden. Eenzaamheid is zo belangrijk en diepgaand dat het zelfs vergeleken wordt met de dood:

(...) zijn onafhankelijkheid was een dooddoener, dat hij alleen was, dat de wereld hem op een sinistere manier in de steek liet, dat de mensen hem niets konden schelen; ja, dat hij ook niets om zichzelf gaf, dat hij langzaam verdronk in een steeds ijle sfeer van onvriendelijkheid en isolement.

Kritiek op de bourgeoisie

De Steppenwolf heeft een tegenstrijdige verhouding tot de bourgeoisie: aan de ene kant veracht hij de middelmatigheid, conformiteit en productiviteit van het bourgeoisie-denken, aan de andere kant wordt hij erdoor aangetrokken vanwege het comfort, de orde, de netheid en de geborgenheid die hem aan zijn moeder en zijn huis doen denken.

Uit het betoog van Steppenwolf blijkt dat de bourgeoisie bovenal middelmatig en onpartijdig is. Zij is aan geen enkele zaak toegewijd: noch aan de spirituele roep, noch aan het hedonisme van de onedele genoegens. Zij leeft in een comfortabele positie in het midden, met slechts een beetje van deze twee werelden, en verdedigt bovenal het "ik" en het individu, voor wie overgave aan welke zaak dan ook haar ondergang betekent.

Deze kritiek geldt ook voor de toenmalige regering, in de sfeer van de oorlogsdrift in Duitsland voor de Tweede Wereldoorlog, en ook voor de neiging om onze individuele verantwoordelijkheid voor de regering niet te nemen:

De bourgeois is dus van nature een schepsel van zwakke vitale impulsen, angstig, bang om zich over te geven, gemakkelijk te overheersen. Daarom heeft hij macht in de plaats gesteld van meerderheidsregel, geweld in de plaats van wet, verantwoordelijkheid in de plaats van het stemsysteem.

De meervoudige zelf

De roman maakt duidelijk dat identiteit beschouwen als een eenheid slechts een illusie is. Mensen zijn niet alleen, zoals Harry Haller geloofde, deels mens en deels dier, maar hebben ook vele andere facetten. Identiteit is meer als de vele lagen van een ui. Het begrip "zelf" is ook meer dan een objectief concept, het is een fictie, onderhevig aan constructie enverandering:

De mens is geenszins een vast en duurzaam product (dit was, ondanks de tegengestelde voorstellingen van haar wijsgeren, het ideaal van de oudheid), hij is eerder een beproeving en een overgang; hij is niets anders dan de smalle en gevaarlijke brug tussen de natuur en de geest.

Het is precies deze solide en definitieve notie van identiteit die Harry Haller moet afbreken voordat hij het Tovertheater betreedt, en de manier om dat te doen is door te lachen. Zo verwerpt en bespot hij al deze identiteiten waarvan hij ooit dacht dat ze hem definieerden.

Misschien ben je ook geïnteresseerd in: 25 must-read korte romans.

Personages

Dit zijn de hoofdpersonen van de roman.

Steppenwolf: Harry Haller

Hij is de hoofdpersoon en het middelpunt van de roman. Harry Haller is een man onder de vijftig, gescheiden en eenzaam. Hij is ook een groot intellectueel, geïnteresseerd in poëzie en heeft veel vijanden gemaakt door zijn pacifistische artikelen in de jaren voor de Tweede Wereldoorlog.

Harry leeft in de diepte van zijn intellect en veracht de pragmatische en oppervlakkige wereld van de bourgeoisie en de eenvoudige genoegens van het leven. Hij noemt zichzelf een steppewolf die veroordeeld is tot onbegrip en eenzaamheid, en verscheurd is tussen zijn gewelddadige en dierlijke aspect, de wolf, en zijn edele aspect, de mens.

Hermine (Armanda)

Ze is een mooie jonge vrouw die bevriend raakt met Harry en leeft voor mannen. Ze heeft moederlijke instincten die ze laat zien in haar behandeling van Harry. Ze weet hoe ze van het leven moet genieten en in het moment moet leven, en ze probeert Harry dit alles te leren, maar tegelijkertijd is zij het die zijn steppe-wolf kant begrijpt.

Paul

Hij is een getalenteerde muzikant en de vriend van Hermine. Hij kan alle instrumenten bespelen en spreekt meerdere talen. Hij is erg populair in de onderwereld van het plezier. Harry beschrijft hem als een mooie maar oppervlakkige man. Hij is een hedonist. In het Magisch Theater speelt Paul een soort verlichte leraar, die heeft leren leven.

Maria

Een mooie jonge vrouw, Hermine's vriendin en Harry's geliefde, en een zeer goede danseres, Maria laat Harry de sensuele en meer banale genoegens van het leven opnieuw waarderen.

Film De steppewolf (1974)

Het boek werd verfilmd door de Amerikaanse regisseur Fred Haines, met in de hoofdrol de bekende Zwitserse klassiekeracteur Max von Sydow (I), die ook in de klassieker Het zevende zegel (1957) geregisseerd door Ingmar Bergman. De film maakte gebruik van de nieuwste visuele effecten technologie van die tijd. U kunt de film zien De steppewolf compleet hieronder.

Over Hermann Hesse (1877-1962)

Geboren in Calw, Duitsland, waren zijn ouders protestantse missionarissen. Op dertienjarige leeftijd verhuisde hij naar Basel, Zwitserland, en begon te werken als boekhandelaar en freelance journalist. Hij werd Zwitsers staatsburger en vestigde zich in Zwitserland.

Hij schreef verhalen, proza en poëzie. Zijn hele leven worstelde hij met depressies; hij bestudeerde Freud en werd geanalyseerd door Jung. De auteur wordt gekarakteriseerd als een "zoeker" en zijn werken zijn beïnvloed door spiritualiteit, filosofie en psychologie, vooral Chinese en Indiase filosofieën.

Hesse steunde het pacifistische denken. Tijdens de Eerste Wereldoorlog verstrekte hij boeken aan krijgsgevangenen. Tijdens Nazi-Duitsland werden zijn werken verboden. Hij kreeg de Nobelprijs in 1946, omdat zijn werken een voorbeeld zijn van klassieke humanitaire idealen, evenals de diepgang, moed en hoge kwaliteit van zijn literaire stijl.

Portret van Hermann Hesse

Werken van Hermann Hesse

Dit zijn enkele van de bekendste werken van de auteur:

• Demian (1919)
• Siddhartha (1922)
• De steppewolf (1927)
• Narcissus en Golmundo (1930)
• Reis naar het Oosten (1932)
• Het kralenspel (1943)