De barokke literaire beweging of barokliteratuur is de stroming die in de 17e eeuw in sommige Europese landen ontstond en zich ontwikkelde, vooral in Spanje, in wat bekend staat als de Gouden Eeuw.

De Barok wordt opgevat als een historische en culturele periode die volgde op de Renaissance en die een vernieuwing en een sociale beweging inhield die gekenmerkt werd door een economische crisis, het breken van idealen en het ontstaan van een algemene malaise.

Dit werd weerspiegeld in de literatuur van die periode, die werd gekenmerkt door een hoge mate van ornamentiek, een overvloed aan details, en een verveelvoudiging van literaire middelen zoals metafoor en hyperbaton, wat resulteerde in teksten die complex waren qua inhoud en vorm.

Laten we nu de bijzonderheden van deze beweging in de literatuur en haar auteurs bekijken.

Kenmerken van de literaire barok

Uitbundigheid en verergering van stijlfiguren

Een van de meest unieke aspecten van de barokke literatuur waren de vormen. De schrijvers van de barokbeweging probeerden originaliteit te bereiken door het uitvergroten van retorische figuren, wat resulteerde in teksten van grote leescomplexiteit die de lezer kunnen uitdagen.

Het doel was te ontsnappen aan "vulgariteit" door middel van kunstgrepen en moeilijkheden, waarachter in werkelijkheid pessimistische ideeën over verschillende kwesties schuilgingen.

Zo werd de barokke literatuur gekenmerkt door een grote verbale rijkdom en een overvloed aan literaire figuren zoals: hyperbaton, ellips, adjectivatie, metafoor, antithese en perifrasis. Al deze "versiering" diende om de ware emoties te "verbergen" en daarmee wordt kunstgreep bereikt.

Thema's: evolutie van renaissancekwesties en barokke decadentie

Op sociaal vlak vond de Barok plaats in een tijd van grote ontevredenheid, in tegenstelling tot de Renaissance, die werd gekenmerkt door een vitaal optimisme, wat resulteerde in een breuk van idealen en de vestiging van angst en pessimisme in de samenleving.

Dit alles is niet alleen terug te vinden in de kunst, maar ook in de barokke literatuur. Zo nam de barokke literatuur weliswaar thema's uit de voorgaande periode over, maar deze werden "geëvolueerd" en niet gepresenteerd als een verheffing van de wereld en de mens, maar als een devaluatie van het leven en de menselijke natuur.

Barokke literatuur weerspiegelt angst en pessimisme, vergankelijkheid en decadentie.

Sommige van de meest terugkerende thema's van de barokke literatuur waren afkomstig uit de Renaissance: amoureuze, epische of mythologische thema's. Andere ontstonden als gevolg van ontevredenheid en met het doel de samenleving aan de kaak te stellen, zoals morele, religieuze, politieke, picareske en satirische thema's.

Teruggrijpen op middeleeuwse literaire clichés

Antonio de Pereda y Salgado: Allegorie van de ijdelheid. 1632-1636. Olieverf op doek. 167,6 cm x 205,3 cm. Kunsthistorisch Museum, Wenen. Vertegenwoordigt een van de clichés van de barok: de vluchtigheid van de tijd.

Barokliteratuur keert ook terug naar onderwerpen uit de Middeleeuwen zoals:

• Tempus Fugit: de vluchtigheid van de tijd en de kortstondigheid van het leven.
• Ubi sunt? denkt na over waar degenen die al gestorven zijn zijn en welk lot hen na de dood wacht.
• Memento mori: vergeet niet dat de dood onontkoombaar is.
• De wereld op zijn kop: verstoring van de logische orde van de wereld.
• Homo homini lupus: zinspeelt erop dat een man een wolf is voor een man.
• Militia amoris: stelt de liefde en haar componenten gelijk aan die van een oorlog.
• Veranderend fortuin: reflecteert op de veranderlijkheid van geluk, soms gunstig en soms het tegenovergestelde.

Ontwikkeling van nieuwe lyrische trends

In Spanje waren er twee overheersende poëtische stromingen: enerzijds het conceptismo, waarvan Quevedo de vertegenwoordiger was, en anderzijds het culteranismo, waarvan Góngora de grootste exponent was.

De conceptisme Hij was meer bezig met de inhoud dan met de vorm en gaf voorrang aan paradoxen, woordspelingen, antithesen, metaforen, hyperbool, enz. Hij nam ook zijn toevlucht tot fonetische spelletjes zoals onomatopeeën.

In zijn metafysische en morele poëzie weerspiegelde Quevedo thema's als het verstrijken van de tijd, de onvermijdelijkheid van de dood, zoals te zien is in dit conceptistische sonnet:

(...) Gisteren is hij vertrokken, morgen is hij niet aangekomen;

vandaag gaat zonder een punt te zetten:

Ik ben een was, een zal en een moe is.

In vandaag en morgen, en gisteren, samen

luiers en lijkwade, en ik ben gebleven

huidige erfenissen van overleden personen.

De culteranisme Het valt op door zijn muzikaliteit, perfect gebruik van metafoor, hyperbaton, gebruik van cultismen, syntactische complexiteit en ontwikkeling van mythologische thema's.

Dit wordt weerspiegeld in dit fragment uit het volgende sonnet van Polyphemus en de eenzaamheid waarin Góngora het culteranisme tot het uiterste drijft:

De zoete mond die je uitnodigt om te proeven

gedistilleerde humor tussen parels

en niet om die heilige drank...

dat Jupiter wordt verzorgd door Ida's garzon.

Piek van de picareske roman en nieuwe prozavormen

Tijdens de Barok werden ridderlijke en pastorale romans gemarginaliseerd, maar de picareske roman, die begon tijdens de overgang tussen de Renaissance en de Barok met de Lazarillo de Tormes zijn volheid bereikt.

Dit is het geval met werken als Guzmán de Alfarache van Mateo Alemán, die andere bijdragen levert aan het genre van de picareske roman zoals: moraliserende betogen te midden van de actie; sociale satire met kritische en subjectieve bedoeling die het minzame oordeel vervangt.

Het benadrukt ook El Buscón Het werk zit vol retorische middelen die typisch zijn voor de barok, zoals woordspelingen, hyperbool, antithese en contrasten, waardoor het voor de lezer een uitdaging was om het te begrijpen.

Evolutie en belangrijke veranderingen in het theater

Corral de comedias in Almagro (Ciudad Real) dat zijn oorspronkelijke structuur uit de 17e eeuw behoudt.

Er vond een transformatie van het theater plaats, zowel in vorm als inhoud, vooral in het dramatische genre, die de kwaliteit en kwantiteit van het vorige toneel overtrof. De heropleving van de komedie in Spanje onderscheidde zich van de klassieke formule onder de naam "comedia nueva". Een van de grootste exponenten daarvan was Lope de Vega.

Deze nieuwe theaterformule onttrok zich aan de classicistische normen en nam afstand van het idee van imitatie.

Een van de technische vernieuwingen was de reductie van vijf naar drie aktes (begin, midden en einde), alsmede de schending van de drie-eenheidsregel, die één locatie, een plotontwikkelingstijd van één dag en één actie voorschreef.

De voorstellingsruimte bood ook een grote noviteit, de corrales de comedia, in het geval van Spanje.

Vertegenwoordigers en werken van de literaire barok

Luis de Góngora (1561-1627)

Deze dichter uit Cordoba was de schepper en grootste vertegenwoordiger van de Gongorijnse poëzie. Zijn werk onderscheidt zich door conceptuele moeilijkheid en versiering, waarmee hij een verfraaide werkelijkheid verheerlijkt. Het gebruik van cultismen, de meesterlijke behandeling van metaforen en hyperbool vormen zijn opzettelijk ingewikkelde stijl.

Twee stijlen overheersen in zijn poëzie, de populaire stijl van korte meters en de poëzie van de literaire stijl, waarin werken als de volgende opvallen:

• Sonnetten (1582-1624)
• De fabel van Polyphemus en Galatea (1621)
• Solitudes (1613)

Francisco de Quevedo (1580-1645)

Francisco de Quevedo, een schrijver uit Madrid, was de meest representatieve figuur van de Conceptionistische poëzie, evenals een uitstekend auteur van essays en romans. Hij wijdde zijn leven aan literatuur en politiek, wat er zelfs toe leidde dat hij betrokken raakte bij verschillende rechtszaken die hem in de gevangenis deden belanden.

Zijn poëtische werken omvatten morele poëzie, waarin hij nadenkt over de rede en de zin van het leven, en liefdespoëzie, waarin de liefde iets onbereikbaars is, een geschil waarin geen plaats is voor geluk.

Anderzijds in de satirische en burleske thematiek, waarin het opvalt door zijn karikatuur en vervorming van de wereld. Tenslotte in de poëzie politiek reflecteert op Spanje en klaagt over corruptie.

Onder zijn werkt De meest prominente zijn:

• Het levensverhaal van El Buscón (1603)
• Dromen en toespraken (1606-1623)
• Gods beleid, de heerschappij van Christus, de tirannie van Satan... (1626)

Lope de Vega (1562-1635)

Als een van de belangrijkste auteurs van de Spaanse literatuur cultiveerde hij bijna alle genres. Met een grote opleiding in de geesteswetenschappen produceerde hij een grote en gevarieerde productie waarvan 500 werken bewaard zijn gebleven. Hij ontwikkelde lyrische poëzie, epische poëzie, satirische en burleske poëzie en volkspoëzie.

In zijn theaterproductie brak Lope de Vega met de klassieke theaterformule. Enkele van de technische vernieuwingen waren: de reductie tot drie aktes; het doorbreken van de regel van de drie eenheden, waardoor slechts één plaats, tijd en ruimte in acht genomen hoefde te worden. Onder zijn werkt De meest prominente zijn:

• De mooie Esther (1610)
• La dama Boba (1613)
• De hond in de kribbe (1618)
• Fuente Ovejuna (1619)

Tirso de Molina (1579-1648)

Hij was een van de grote figuren van het Spaanse baroktheater. Veel van zijn productie is verloren gegaan, waarin hij een grote verscheidenheid aan thema's cultiveerde en waarmee hij grote bijdragen leverde, zoals de mythe van de Don Juan. Onder zijn werken zijn werkt opvallen:

• De spotter van Sevilla (1630)
• Veroordeeld voor wantrouwen (1635)
• Don Gil van de groene panty's (1635)

Pedro Calderón de la Barca (1600-1681)

Hij was een leerling van Lope de Vega en produceerde een grote verscheidenheid aan werken: religieuze, historische, filosofische, legendarische, werken van eer, intrigespelen en mantelspelen. Onder zijn werken zijn werkt De meest representatieve zijn:

• Het leven is een droom (1635)
• De burgemeester van Zalamea (1651)
• Het grote theater van de wereld (1655)

Zuster Juana Inés de la Cruz (1648-1695)

Zij was de grootste vertegenwoordiger van de barok in Nieuw Spanje, en haar werk was voornamelijk lyrisch, dramatisch en prozaïsch.

Zijn geestige stijl stond vooral bekend om zijn woordspelingen, met overvloedige literaire figuren als retoriek en hyperbool.

In zijn lyrische creatie behandelde hij onder andere amoureuze, filosofische, bijbelse en mythologische thema's. Onder zijn werken zijn werkt De meest prominente zijn:

• Allegorische Neptunus (1680)
• De goddelijke Narcissus (1689)
• Eerste droom (1692)

Je bent misschien ook geïnteresseerd in: Sor Juana Inés de la Cruz

Giovanni Battista Marino (1569-1625)

Hij was een tijdgenoot van Góngora en zijn stijl lijkt op die van de Spaanse auteur en op het culteranisme. Onder zijn werken zijn werkt opvallen:

• Le Rime (1602)
• De lier (1614)
• Adonis (1623)

John Donne (1572-1631)

John Donne was een Engelse metafysische dichter wiens werk dicht bij de Spaanse Conceptionistische poëzie staat. Hij cultiveerde liefdespoëzie en religieuze poëzie, en was een virtuoos van metafoor en conceptuele paradox. Onder zijn werken werkt De belangrijkste daarvan zijn:

• Gedichten (1633)
• Zes preken (1634)
• Enssyes in Divinity (1651)

John Milton (1608-1674)

Hij was een van de meest representatieve dichters van de Engelse barok, die de genres poëzie en essay cultiveerde. Uit de klassieke periode putte hij de formele schoonheid die hem verenigt met de christelijke gedachte. Onder zijn werken zijn werkt De belangrijkste zijn:

• Areopagitica (1644)
• Paradise lost (1667)
• Het heroverde paradijs (1671)

Referenties:

Correa, P. (1985). Geschiedenis van de Spaanse literatuur Edi-6.

Ortiz, E. (2019). Een korte geschiedenis van de wereldliteratuur Nowtilus.

Wardropper, B. W. (1990). Geschiedenis en kritiek van de literatuur: De Gouden Eeuw: Barok CELESA.