Het existentialisme is een filosofische en literaire stroming die zich richt op de analyse van het menselijk bestaan. Het legt de nadruk op de beginselen van vrijheid en individuele verantwoordelijkheid, die moeten worden geanalyseerd als fenomenen onafhankelijk van abstracte categorieën, zij het rationeel, moreel of religieus.

Volgens de Woordenboek van de filosofie In het werk van Nicola Abbagnano groepeert het existentialisme verschillende stromingen die, hoewel ze een gemeenschappelijk doel delen, verschillen in hun vooronderstellingen en conclusies. Daarom kunnen we spreken van twee fundamentele soorten existentialisme: het religieuze of christelijke existentialisme en het atheïstische of agnostische existentialisme, waarop we later zullen terugkomen.

Als historische stroming begon het existentialisme in de 19e eeuw, maar bereikte pas in de tweede helft van de 20e eeuw zijn hoogtepunt.

Kenmerken van het existentialisme

Ondanks het heterogene karakter van het existentialisme delen de tendensen die zich hebben gemanifesteerd enkele kenmerken. Laten we de belangrijkste leren kennen.

Bestaan gaat vooraf aan essentie

Voor het existentialisme gaat het menselijk bestaan vooraf aan de essentie. Daarmee slaat het een andere weg in dan de westerse filosofie, die tot dan toe de zin van het leven verklaarde door transcendente of metafysische categorieën te postuleren (zoals het concept van de Idee, goden, rede, vooruitgang of moraal), die alle extern zijn en voorafgaan aan het subject en zijn concrete bestaan.

Het leven zegeviert over de abstracte rede

Het existentialisme verzet zich tegen het rationalisme en het empirisme, waarin de waardering van de rede en de kennis als transcendent principe centraal staan, of dit nu wordt gesteld als uitgangspunt van het bestaan of als zijn vitale oriëntatie.

Het existentialisme verzet zich tegen de hegemonie van de rede als grondslag van de filosofische reflectie. Vanuit het perspectief van de existentialisten kan de menselijke ervaring niet worden onderworpen aan de verabsolutering van een van haar aspecten, aangezien het rationele denken als absoluut principe de subjectiviteit, de passies en de instincten, die even menselijk zijn als het bewustzijn, ontkent. Dit geeft hetook een anti-academisch karakter in tegenstelling tot het positivisme.

Een filosofische kijk op het onderwerp

Het existentialisme stelt voor de filosofische blik te richten op het subject zelf en niet op supra-individuele categorieën. Op die manier keert het existentialisme terug naar de beschouwing van het subject en zijn manier van bestaan in het universum als een individuele en geïndividualiseerde ervaring. Het is dus geïnteresseerd in het nadenken over het motief van het bestaan en de manier van assimilatie ervan.

Hij vat het menselijk bestaan dus op als een gesitueerd fenomeen en wil daarom de bestaansconditie zelf bestuderen in termen van zijn mogelijkheden. Dit omvat volgens Abbagnano "de analyse van de meest voorkomende en fundamentele situaties waarin de mens zich bevindt".

Vrijheid van externe bepaling

Als het bestaan voorafgaat aan de essentie, is de mens vrij en onafhankelijk van elke abstracte categorie. Vrijheid moet dus worden uitgeoefend op basis van individuele verantwoordelijkheid, hetgeen zou resulteren in een solide ethiek, zij het onafhankelijk van een voorafgaande verbeelding.

Voor het existentialisme impliceert vrijheid dus het volledige besef dat persoonlijke beslissingen en handelingen de sociale omgeving beïnvloeden, wat ons medeverantwoordelijk maakt voor goed en kwaad. Vandaar de formulering van Jean-Paul Sartre, volgens welke vrijheid is totale verantwoordelijkheid in absolute eenzaamheid De man is veroordeeld om vrij te zijn".

Deze bewering van de existentialisten berust op een kritische lezing van historische oorlogen, waarvan de misdaden zijn gerechtvaardigd op basis van abstracte, bovenmenselijke of bovenindividuele categorieën, zoals de begrippen natie, beschaving, religie, evolutie, enzovoort.

Existentiële angst

Als angst kan worden gedefinieerd als de angst voor een concreet gevaar, dan is angst de angst voor zichzelf, de angst voor de gevolgen van iemands handelingen en beslissingen, de angst voor een bestaan zonder troost, de angst om onherstelbare schade aan te richten omdat er geen excuses, rechtvaardigingen of beloften zijn. Existentiële angst komt in zekere zin het dichtst bij duizeligheid.

Soorten existentialisme

We hebben gezegd dat, volgens Abbagnano, de verschillende existentialismen het doel om het menselijk bestaan te analyseren delen, maar verschillen in hun vooronderstellingen en conclusies. Laten we dit nader bekijken.

Religieus of Christelijk Existentialisme

Het christelijk existentialisme heeft als voorloper de Deense Søren Kierkegaard. Het is gebaseerd op de analyse van het bestaan van het subject vanuit een theologisch perspectief. Voor het christelijk existentialisme is het universum paradoxaal. Het begrijpt dat subjecten zich onafhankelijk van morele voorschriften tot God moeten verhouden, in het volle gebruik van hun individuele vrijheid. In die zin is de mensmoet worden geconfronteerd met besluitvorming, een proces waaruit existentiële angst voortvloeit.

Tot de belangrijkste vertegenwoordigers ervan behoren, naast Kierkegaard, Miguel de Unamuno, Gabriel Marcel, Emmanuel Mounier, Karl Jaspers, Karl Barth, Pierre Boutang, Lev Shestov, Nikolai Berdyaev.

Atheïstisch existentialisme

Het atheïstisch existentialisme verwerpt elke vorm van metafysische rechtvaardiging van het bestaan, en staat daarom haaks op het theologisch perspectief van het christelijk existentialisme en op Heideggers fenomenologie.

Zonder metafysica of vooruitgang genereren zowel de uitoefening van de vrijheid in de termen van Sartre als het bestaan onbehagen, ondanks het ethisch streven en de waardering van menselijke en sociale relaties. Zo opent het atheïstisch existentialisme de deur naar de discussie over het niets, naar het gevoel van verlatenheid of hulpeloosheid en onbehagen. Dit alles in de context van deexistentiële angst die al in het Christelijk existentialisme is geformuleerd, zij het met andere rechtvaardigingen.

Tot de vertegenwoordigers van het atheïstisch existentialisme behoren Simone de Beauvoir, Jean Paul Sartre en Albert Camus.

Misschien bent u ook geïnteresseerd in: Simone de Beauvoir: wie zij was en haar bijdragen aan het feminisme.

Historische context van het existentialisme

Het ontstaan en de ontwikkeling van het existentialisme is nauw verbonden met het proces van de westerse geschiedenis. Om het te begrijpen is het dus de moeite waard de context te begrijpen. Laten we eens kijken.

Achtergrond van het existentialisme

De 18e eeuw kende drie fundamentele verschijnselen: de Franse Revolutie, de Industriële Revolutie en de ontwikkeling van de Verlichting, een filosofische en culturele beweging die de rede voorstond als universeel principe en fundament van de levenshorizon.

De Verlichting zag kennis en onderwijs als de mechanismen om de mensheid te bevrijden van fanatisme en culturele achterstand, wat een zekere ethische herbewapening impliceerde die werd bepleit vanuit de universaliteit van de rede.

Sinds de 19e eeuw was het in de westerse wereld echter al duidelijk dat die vaandels (de rede, de economische vooruitgang van de industrialisatie, de republikeinse politiek, enz.) de morele decadentie van het Westen niet konden voorkomen. Daarom ontstonden in de 19e eeuw vele bewegingen die kritisch stonden tegenover de moderne rede, zowel artistiek als filosofisch en literair.

Zie ook Dostojevski's Misdaad en Straf.

De 20e eeuw en de formulering van het existentialisme

De herschikking van de economische, politieke en denksystemen van de vorige eeuwen, die een rationele, morele en ethische wereld voorspelde, heeft niet de verwachte resultaten opgeleverd. In plaats daarvan volgden wereldoorlogen, onmiskenbare tekenen van de morele decadentie van het Westen en al zijn spirituele en filosofische rechtvaardigingen.

De existentialisten van de 20e eeuw die de Tweede Wereldoorlog meemaakten, werden geconfronteerd met het bewijs van de decadentie van morele en ethische systemen die op abstracte waarden waren gebaseerd.

Meest representatieve auteurs en werken

Het existentialisme begon heel vroeg, in de 19e eeuw, maar gaandeweg veranderde het zijn tendensen. Zo zijn er verschillende auteurs van verschillende generaties, die uitgaan van een ander gezichtspunt, deels als gevolg van hun historische tijd. Laten we in deze rubriek de drie meest representatieve bekijken.

Søren Kierkegaard

Søren Kierkegaard, Deens filosoof en theoloog, geboren in 1813 en gestorven in 1855, is de auteur die de weg opende naar het existentialistische denken. Hij was de eerste die postuleerde dat de filosofie naar het individu moest kijken.

Voor Kierkegaard moet het individu de waarheid in zichzelf vinden, buiten de bepalingen van het maatschappelijk discours om. Dit zal de noodzakelijke weg zijn om de eigen roeping te vinden.

Kierkegaard beweegt zich dus in de richting van subjectiviteit en relativisme, ook al doet hij dat vanuit een christelijk perspectief. Tot zijn meest opmerkelijke werken behoren de volgende Het begrip nood y Angst en beven .

Friedrich Nietzsche

Friedrich Nietzsche was een Duits filosoof, geboren in 1844 en gestorven in 1900. In tegenstelling tot Kierkegaard verwierp hij elke christelijke en religieuze visie in het algemeen.

Nietzsche verkondigt de dood van God door de historische ontwikkeling van de westerse beschaving en haar morele decadentie te analyseren. Zonder god of goden moet het subject zelf de zin van het leven vinden, evenals de ethische rechtvaardiging ervan.

Het nihilisme van Nietzsche relativeert de transcendentie van een enkele absolute waarde in het licht van haar onvermogen om een eenduidig antwoord te geven op de beschaving. Dit biedt een vruchtbare bodem voor onderzoek en zoektocht, maar brengt ook existentiële angst met zich mee.

Tot zijn bekendste werken behoren de volgende: Zo spreekt Zarathustra y De geboorte van de tragedie .

Simone de Beauvoir

Simone de Beauvoir (1908-1986) was een filosofe, schrijfster en lerares die een belangrijke voorstander was van het feminisme in de 20e eeuw. Tot haar meest representatieve werken behoren Het tweede geslacht y De gebroken vrouw .

Jean-Paul Sartre

Jean-Paul Sartre, geboren in Frankrijk in 1905 en overleden in 1980, is de meest emblematische vertegenwoordiger van het existentialisme van de 20e eeuw. Hij was filosoof, schrijver, literair criticus en politiek activist.

Sartre definieerde zijn filosofische benadering als het humanistisch existentialisme. Hij was getrouwd met Simone de Beauvoir en kreeg in 1964 de Nobelprijs voor literatuur. Hij is vooral bekend door het schrijven van de trilogie De wegen van de vrijheid en de roman Misselijkheid .

Albert Camus

Alberta Camus (1913-1960) was een filosoof, essayist, romanschrijver en toneelschrijver van wie de belangrijkste werken zijn: De buitenlander , Pest , De eerste man , Brieven aan een Duitse vriend .

Misschien bent u ook geïnteresseerd in: De vreemdeling door Albert Camus

Miguel de Unamuno

Miguel de Unamuno (1864-1936) was een in Spanje geboren filosoof, romanschrijver, dichter en toneelschrijver, die bekend staat als een van de belangrijkste figuren van de Generatie van '98. Vrede in de oorlog , Mist , Liefde en pedagogie y Tante Tula .

Andere auteurs

Veel auteurs worden door critici beschouwd als existentialisten, zowel op filosofisch als op literair niveau. Velen van hen kunnen gezien worden als voorlopers van deze gedachtegang volgens hun generatie, terwijl anderen zijn voortgekomen uit de ideeën van Sartre.

Andere belangrijke namen in het existentialisme zijn de schrijvers Dostojevski en Kafka, Gabriel Marcel, de Spanjaard Ortega y Gasset, Leon Chestov en Sartre's vrouw Simone de Beauvoir zelf.

Je bent misschien ook geïnteresseerd in:

• 7 essentiële werken van Jean-Paul Sartre.
• Het existentialisme is een humanisme, van Jean-Paul Sartre.