Adam's schepping is een van Michelangelo Buonarroti's fresco's die het gewelf van de Sixtijnse Kapel sieren. De scène verbeeldt de oorsprong van de eerste mens, Adam. Het fresco maakt deel uit van een beeldgedeelte van negen scènes gebaseerd op het boek Genesis uit het Oude Testament.

Dit is een van de meest representatieve werken van de geest van de Italiaanse Renaissance, door de manier waarop het de schepping van de mens weergeeft. Het antropomorfe beeld van de Schepper, de hiërarchie en de nabijheid tussen de personages, de manier waarop God verschijnt en het even originele als revolutionaire handgebaar van God en de mens springen eruit. Laten we eens kijken waarom.

Analyse van Adam's schepping door Michelangelo

Michelangelo: Adam's schepping 1511, fresco, 280 × 570 cm, Sixtijnse Kapel, Vaticaanstad.

De scène speelt zich af nadat God licht, water, vuur, aarde en andere levende wezens heeft geschapen. God nadert de mens met al zijn scheppingskracht, vergezeld van een hemelse hofhouding.

Deze creatieve energie geeft het tafereel een intense dynamiek, geaccentueerd door de golvende lijnen die door de hele compositie lopen en een visueel ritme creëren. Het krijgt ook een zekere sculpturale zin dankzij het werk aan het volume van de lichamen.

Iconografische beschrijving van de Schepping van Adam

Het hoofdbeeld toont ons in een enkel vlak met twee secties die door een denkbeeldige diagonaal worden gescheiden, wat de vaststelling van een hiërarchie vergemakkelijkt. Het linkervlak stelt de aanwezigheid van de naakte Adam voor, die reeds gevormd is en wacht om door de gave van het leven te worden ingeademd. Zo zien we Adam loom op een aards oppervlak liggen, onderworpen aan de wetten van de zwaartekracht.

De bovenste helft wordt gedomineerd door een groep figuren die in de lucht hangen, wat hun bovennatuurlijke karakter impliceert. De hele groep is gehuld in een roze mantel die als een wolk in de lucht zweeft. Het lijkt een portaal tussen de aarde en de hemelse orde.

Binnen de groep staat de Schepper op de voorgrond, ondersteund door cherubs, terwijl hij zijn arm om een vrouw slaat, misschien Eva die op haar beurt wacht of misschien een allegorie van kennis. Met zijn linkerhand houdt de Schepper bij de schouder wat een kind of cherubijn lijkt te zijn, wat volgens sommigen de ziel zou kunnen zijn die God in Adams lichaam zal blazen.

De twee vlakken lijken te worden verbonden door middel van de handen, het centrale element van de compositie: de handen openen zich voor de verbinding tussen de twee figuren door middel van de uitgestrekte wijsvingers.

De bijbelse bronnen over de schepping van de mensheid

Het gewelf van de Sixtijnse Kapel met de negen scènes van Genesis. In rood, scène De schepping van Adam.

Het afgebeelde tafereel is een zeer onorthodoxe interpretatie door de schilder van het boek Genesis, dat twee versies bevat van de schepping van de mens. Volgens de eerste, in hoofdstuk 1, verzen 26-27, gebeurt de schepping van de mens als volgt:

God zei: "Laat ons de mens maken naar ons beeld, naar onze gelijkenis; en de vissen der zee, en het gevogelte der lucht, en het vee, en het wild gedierte der aarde, en al wat op de aarde kruipt, zullen hem onderworpen zijn. En God schiep de mens naar zijn beeld; hij schiep hem naar het beeld van God, hij schiep hen mannelijk en vrouwelijk.

In de tweede versie, in hoofdstuk 2, vers 7, beschrijft het boek Genesis het tafereel als volgt:

Toen boetseerde de Here God de man uit klei van de grond en blies in zijn neusgaten de levensadem. Zo werd de man een levend wezen.

In de bijbelse tekst wordt niet verwezen naar handen, maar wel naar het boetseren van klei, wat niets anders is dan beeldhouwen, en beeldhouwen is de voornaamste roeping van de kunstenaar Michelangelo. Geen wonder dat hij daar zijn aandacht op richtte. De Schepper en zijn schepsel, gelijk in hun scheppend vermogen, verschillen slechts in één ding: God is de enige die leven kan geven.

De schepping volgens Genesis in de iconografische traditie

Links : Adam's schepping in de cyclus van de creatie van de kathedraal van Monreale, Sicilië, 12e eeuw. Centrum Bijbel van Saint Louis, Parijs, 13e eeuw, Kathedraal van Toledo, fol. 1. Rechts De voorstelling van Adam en Eva op het Paradijspaneel, De Tuin der Lusten , 1500-1505.

Volgens de onderzoekster Irene González Hernando bestaat de iconografische traditie over de schepping meestal uit drie soorten:

1. de verhalende serie;
2. de Kosmocrator (allegorische voorstelling van God als geometricus of wiskundige met zijn scheppende werktuigen);
3. de presentatie van Adam en Eva in het paradijs.

Bij degenen die kiezen voor de verhalende reeks van Genesis, krijgt de zesde scheppingsdag (die overeenkomt met de schepping van de mens) bijzondere aandacht van de kunstenaars, zoals bij Michelangelo. González Hernando zegt dat, naar gewoonte:

De schepper, meestal in de gedaante van de Syrische Christus, zegent zijn schepping, die zich in opeenvolgende fasen ontwikkelt.

Verderop voegt de onderzoeker toe:

Zo zien we dat God de mens boetseert in klei (bijv. Bijbel van Petrus van Rhodos, 11e eeuw) of hem leven inblaast, wat wordt aangegeven door een lichtstraal die van de schepper naar zijn schepsel gaat (bijv. Palermo en Monreale, 12e eeuw) of, zoals in Michelangelo's briljante schepping in de Sixtijnse Kapel..., door de vereniging van de wijsvingers van de Vader en Adam.

Dezelfde onderzoeker vertelt ons echter dat in de Middeleeuwen, de directe voorloper van de Renaissance, scènes die zinspelen op de erfzonde van groter belang waren, omdat de rol van berouw in de verlossing moest worden benadrukt.

Waren de voorkeurstaferelen van de schepping tot dan toe beperkt tot Adam en Eva in het paradijs, uit Michelangelo's keuze voor een minder frequent iconografisch type waaraan hij nieuwe betekenissen toevoegde, blijkt een verlangen naar vernieuwing.

Het gezicht van de Schepper

Giotto: De schepping van de mens 1303-1305, Kapel van de Scrovegni, Padua.

Een dergelijk iconografisch model heeft precedenten als De schepping van de mens door Giotto, gedateerd rond 1303 en onderdeel van de groep fresco's die de Scrovegni-kapel in Padua versieren.

Er zijn belangrijke verschillen, waarvan de eerste ligt in de manier waarop het gezicht van de Schepper wordt afgebeeld. Het was niet erg gebruikelijk dat het gezicht van de Vader werd afgebeeld, maar als dat wel gebeurde, werd vaak het gezicht van Jezus gebruikt als beeld van de Vader.

Zoals we in de afbeelding hierboven kunnen zien, bleef Giotto trouw aan deze conventie, terwijl Michelangelo de vrijheid nam om hem een gezicht te geven dat dichter bij de iconografie van Mozes en de patriarchen stond, zoals al in enkele werken uit de Renaissance was gebeurd.

Handen: een origineel en transcendent gebaar

Het andere verschil tussen Giotto's voorbeeld en dit fresco van Michelangelo zit in het gebaar en de functie van de handen. Adam's schepping van Giotto, vertegenwoordigen de handen van de Schepper een gebaar van zegening van het geschapen werk.

In Michelangelo's fresco is de rechterhand van God geen traditioneel gebaar van zegening. God wijst actief met zijn wijsvinger naar Adam, wiens vinger nauwelijks is opgeheven alsof hij wacht tot het leven in hem woont. Zo lijken de handen meer het kanaal waardoor het leven wordt ingeblazen. De afwezigheid van licht dat in de vorm van een straal straalt versterkt dit idee.

Alles lijkt erop te wijzen dat Michelangelo een momentopname heeft gemaakt van het moment waarop God het werk van zijn "handen" tot leven wekt.

Misschien bent u geïnteresseerd in: Renaissance: historische context, kenmerken en werken.

Betekenis van Adam's schepping door Michelangelo

We zien al dat Michelangelo zich niet hield aan een orthodoxe manier van denken, maar zijn picturale universum schiep vanuit zijn eigen plastische, filosofische en theologische overwegingen. Hoe moeten we dat nu interpreteren?

Creatieve intelligentie

Vanuit het standpunt van de gelovige is God een scheppende intelligentie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een van de interpretaties van het Adam's schepping Michelangelo's werk richt zich op dit aspect.

Rond 1990 identificeerde de arts Frank Lynn Meshberger een parallel tussen de hersenen en de vorm van de roze mantel, die de groep van de Schepper omhult. Volgens de wetenschapper zou de schilder bewust hebben verwezen naar de hersenen als een allegorie van de hogere intelligentie die het universum ordent, de goddelijke intelligentie.

Als Frank Lynn Meshberger gelijk had, zou de mantel eerder een voorstelling zijn van het concept van God de Schepper als een hogere intelligentie die de natuur ordent, dan een venster of poort die de aardse en spirituele dimensies met elkaar verbindt. Maar ook al lijkt het redelijk en waarschijnlijk, alleen een verslag van Michelangelo zelf - een tekst of werkschetsen - zou deze hypothese kunnen bevestigen.

Antropocentrisme in Adam's schepping

Detail van de handen in Michelangelo's De schepping van Adam, Sixtijnse Kapel. Let op het actieve karakter van Gods hand (rechts) en het passieve karakter van Adams hand (links).

In ieder geval springt Michelangelo's fresco eruit als een levendige uitdrukking van het antropocentrisme van de Renaissance. We kunnen zeker een hiërarchische relatie zien tussen de twee figuren, God en Adam, door de hoogte die de Schepper boven zijn schepsel verheft.

Deze hoogte is echter niet verticaal, maar gebouwd op een denkbeeldige diagonale lijn. Hierdoor kan Michelangelo een echte "gelijkenis" tot stand brengen tussen de Schepper en zijn schepsel; het stelt hem in staat de relatie tussen de twee duidelijker weer te geven.

Het beeld van Adam lijkt een weerspiegeling te zijn die op het lagere vlak wordt geprojecteerd. De hand van de man volgt niet de neerwaartse helling van de diagonaal die de arm van God heeft getrokken, maar lijkt met discrete golvingen omhoog te gaan, waardoor een gevoel van nabijheid ontstaat.

De hand, het fundamentele symbool van het werk van de plastisch kunstenaar, wordt een metafoor voor het scheppende principe, van waaruit het geschenk van het leven wordt meegedeeld, en er ontstaat een schuine afspiegeling in een nieuwe dimensie van het geschapen werk. God heeft ook de mens tot schepper gemaakt.

God verschijnt, net als de kunstenaar, voor zijn werk, maar de dynamiek van de mantel die hem omhult en de cherubijnen die hem dragen geven aan dat hij spoedig van het toneel zal verdwijnen, zodat zijn werk kan voortleven als een trouwe getuigenis van zijn transcendente aanwezigheid. God is een kunstenaar en de mens is, net als zijn Schepper, ook een kunstenaar.

Je bent misschien geïnteresseerd in:

• 9 werken die het onvergelijkbare genie van Michelangelo tonen.

Referenties

González Hernando, Irene: La creación, Revista Digital de Iconografía Medieval, vol. II, nº 3, 2010, pp. 11-19.

Dr. Frank Lynn Meshberger: Een interpretatie van Michelangelo's Schepping van Adam gebaseerd op Neuroanatomie, JAMA , 10 oktober 1990, Vol. 264, No. 14.

Eric Bess: De schepping van Adam' en het innerlijk rijk - Dagboek Het Grote Tijdperk 24 september 2018.