Het Laatste Avondmaal ( De cenacolo ) is een muurschildering uitgevoerd tussen 1495 en 1498 door de veelzijdige Leonardo da Vinci (1452-1519) in opdracht van Ludovico Sforza voor de refter van het klooster van Santa Maria delle Grazie in Milaan, Italië. Leonardo rekende er niets voor. De scène recreëert de laatste Pesachmaaltijd tussen Jezus en zijn apostelen, gebaseerd op het verslag beschreven in het Evangelie van Johannes, hoofdstuk 13.

Leonardo da Vinci: Het Laatste Avondmaal Tempera en olie op gips, teer en stopverf. 4,6 x 8,8 m. Refectorie van het klooster Santa Maria delle Grazie, Milaan, Italië.

Analyse van het fresco Het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci

Ernst Gombrich zegt dat Leonardo in dit werk niet bang was om de nodige tekencorrecties aan te brengen om het werk een totaal naturalisme en waarheidsgetrouwheid te geven, iets wat zelden voorkomt in vroegere muurschilderingen, die gekenmerkt werden door het bewust opofferen van de juistheid van de tekening ten gunste van andere elementen. Dit was Leonardo's bedoeling om voor dit werk tempera en olieverf te mengen.

In zijn versie van het Laatste Avondmaal wilde Leonardo het exacte moment van de reactie van de discipelen weergeven wanneer Jezus het verraad van een van de aanwezigen aankondigt (Joh 13,21-31). De schok is duidelijk in het schilderij dankzij de dynamiek van de figuren die, in plaats van inert te blijven, energiek op de aankondiging reageren.

Voor het eerst in kunst van dit type introduceert Leonardo grote dramatiek en spanning tussen de personages, wat ongebruikelijk is, maar hem niet belet grote harmonie, sereniteit en evenwicht in de compositie te bereiken, waardoor de esthetische waarden van de Renaissance behouden blijven.

De karakters van Het Laatste Avondmaal

Op De schriften van Leonardo da Vinci De personages zijn geïdentificeerd, gegroepeerd in trio's met uitzondering van Jezus. Van links naar rechts zijn dat:

• Eerste groep: Bartholomeus, Jacobus de Mindere en Andreas.
• Tweede groep: Judas Iskariot, Petrus en Johannes, "de baardeloze" genoemd.
• Hoofdpersoon: Jezus.
• Derde groep: Thomas, Jacobus de Oudere verontwaardigd en Filippus.
• Vierde groep: Mattheus, Judas Thaddeus en Simon.

Detail van de eerste groep: Bartholomeus, Jacobus de Mindere en Andreas.

Opmerkelijk is dat Judas, in tegenstelling tot de iconografische traditie, niet van de groep wordt gescheiden, maar geïntegreerd is tussen de eters, in dezelfde groep als Petrus en Johannes. Hiermee introduceert Leonardo een vernieuwing in het fresco die het in het centrum van de artistieke referenties van zijn tijd plaatst.

Detail van de tweede groep: Judas (met een kistje munten), Petrus (met een mes) en Johannes.

Bovendien slaagt Leonardo erin elk van de personages op het toneel een echt gedifferentieerde behandeling te geven, door hun voorstelling niet te veralgemenen tot één type, maar elk van hen zijn eigen fysieke en psychologische kenmerken te geven.

Verrassend is ook dat Leonardo een mes in de handen van Petrus steekt, waarmee hij zinspeelt op wat kort daarna bij de arrestatie van Christus zal gebeuren. Hiermee weet Leonardo zich te verdiepen in de psychologie van Petrus' karakter, ongetwijfeld een van de meest radicale apostelen.

Zie ook The Passion of Jesus in de kunst.

Perspectief van Het Laatste Avondmaal

Leonardo gebruikt het verdwijnpuntperspectief of lineair perspectief, een kenmerk van de renaissancekunst. Het zwaartepunt van zijn perspectief ligt bij Jezus, het referentiepunt van de compositie. Hoewel alle punten op Jezus samenkomen, vormt zijn open en uitgestrekte houding met uitgestrekte armen en kalme blik een contrast en evenwicht in het werk.

Leonardo's bijzondere gebruik van het verdwijnpuntperspectief, gecombineerd met de weergave van een klassieke architecturale ruimte, wekt de illusie dat de ruimte van de refter is vergroot om zulke belangrijke eters op te nemen. Dit maakt deel uit van het illusionistische effect dat wordt bereikt door het principe van waarheidsgetrouwheid.

Verlichting

Detail: Jezus Christus met raam op de achtergrond.

Een van de voor de Renaissance kenmerkende elementen was het gebruik van een systeem van ramen, waarvan Leonardo veel gebruik maakte. Deze maakten het mogelijk enerzijds een bron van natuurlijk licht en anderzijds ruimtelijke diepte in te voeren. Pierre Francastel noemde deze ramen een anticipatie op wat in de komende eeuwen de "veduta" zou worden. zie van het landschap.

De verlichting van het fresco Het Laatste Avondmaal Achter Jezus opent een groter raam de ruimte, waardoor ook het belang van de hoofdfiguur in de scène wordt afgebakend. Op deze manier vermijdt Leonardo ook het gebruik van de aureool van heiligheid die normaal rond het hoofd van Jezus of de heiligen werd aangebracht.

De filosofische benadering

Detail van de vierde groep: waarschijnlijk Ficino, Leonardo en Plato als Mattheus, Judas Thaddeus en Simon Zeloot.

Leonardo da Vinci begreep de schilderkunst als een wetenschap, omdat het de constructie van kennis betrof: filosofie, geometrie, anatomie en meer waren disciplines die Leonardo toepaste op de schilderkunst. De kunstenaar beperkte zich niet tot het louter nabootsen van de werkelijkheid of tot het construeren van een principe van waarheidsgetrouwheid door puur formalisme. Integendeel, achter elk werk van Leonardo zat een meerrigoureus.

Detail van de derde groep: Thomas, Jacobus de Meerdere en Filippus.

Volgens sommige onderzoekers zou Leonardo in het fresco van Het Laatste Avondmaal De Platonische triade zou bestaan uit de waarden van de Waarheid de Vriendelijkheid en de Schoonheid Deze denkschool verdedigde het Neoplatonisme tegenover het Aristotelisme, en probeerde de christelijke leer te verzoenen met Plato's filosofie.

In drie van de vier groepen personages is de Platonische triade op de een of andere manier vertegenwoordigd, zoals de groep met Judas een breuk zou zijn. Daarom wordt verondersteld dat de groep uiterst rechts op het fresco de voorstelling zou kunnen zijn van Plato, Ficino en Leonardo zelf in zelfportret, die een discussie voeren over de waarheid van Christus.

De derde groep, daarentegen, zou door sommige geleerden kunnen worden geïnterpreteerd als een evocatie van platonische liefde op zoek naar schoonheid. Deze groep zou ook de Heilige Drie-eenheid kunnen voorstellen vanwege de gebaren van de apostelen: Thomas wijst naar de Allerhoogste, Jakobus de Meerdere strekt zijn armen uit alsof hij het lichaam van Christus aan het kruis oproept en Filippus ten slotte brengt zijn handen naar zijn borst, als een tekenvan de innerlijke aanwezigheid van de Heilige Geest.

Staat van instandhouding

Het werk Het Laatste Avondmaal Het is in de loop der jaren achteruitgegaan. In feite begon de achteruitgang enkele maanden na de voltooiing. Dit is een gevolg van de door Leonardo gebruikte materialen. De kunstenaar nam de tijd om te werken, en de frescotechniek paste hem niet, omdat deze snelheid vereiste en geen ruimte liet voor herschilderen, omdat het gipsen oppervlak zeer snel droogde. Daarom, om niet op te offerenLeonardo's meesterschap in de uitvoering, bedacht Leonardo het idee om olie te mengen met tempera.

Omdat het pleisterwerk echter onvoldoende olieverf absorbeert, begon het fresco al snel aan het proces van verval, dat heeft geleid tot talrijke pogingen tot restauratie. Tot op heden is een groot deel van het oppervlak verloren gegaan.

Zie ook:

• schilderij De Mona Lisa van Leonardo da Vinci.

Kopieën van Het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci

Giampetrino: Het Laatste Avondmaal Kopie. 1515. Olieverf op doek. Ca. 8 x 3 m. Magdalen College Oxford.

Er zijn talloze kopieën gemaakt van Het Laatste Avondmaal van Leonardo, wat boekdelen spreekt over de invloed van dit werk op de westerse kunst. Het vroegste en meest erkende is van Giampetrino, die een leerling van Leonardo was. Aangenomen wordt dat dit werk in grotere mate het oorspronkelijke uiterlijk reconstrueert, aangezien het zeer dicht bij de datum van voltooiing is gemaakt, voordat de schade duidelijk was. Het werk was in bewaring bij de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Rome.Het werd geschonken aan Magdalen College, Oxford, waar het momenteel is ondergebracht.

Toegeschreven aan Andrea di Bartoli Solari: Het Laatste Avondmaal Kopie. 16e eeuw. Olieverf op doek. 418 x 794 cm. Abdij van Tongerlo, België.

Deze kopie voegt zich bij de reeds bekende, zoals de versie die wordt toegeschreven aan Marco d'Oggiono en die te zien is in het renaissancemuseum van het kasteel van Ecouen; die in de abdij van Tongerlo (België) of die in de kerk van Ponte Capriasca (Italië), naast vele andere.

Marco d'Oggiono (toegeschreven aan): Het Laatste Avondmaal. Kopie. Renaissance Museum van het Château d'Ecouen.

De laatste jaren is ook een nieuw exemplaar gevonden in het klooster van Saracena, een religieus gebouw dat alleen te voet bereikbaar is. Het werd in 1588 gesticht en in 1915 gesloten, waarna het tijdelijk als gevangenis werd gebruikt. De ontdekking is eigenlijk niet zo recent, maar de verspreiding ervan op de markt van het cultuurtoerisme wel.

Het Laatste Avondmaal. Kopie gevonden in het kapucijnenklooster van Saracena. Fresco.

Het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci in de fictieliteratuur

Het Laatste Avondmaal is een van de beroemdste werken van de Renaissance en, samen met de Mona Lisa, ongetwijfeld het bekendste werk van Leonardo, een figuur waarover geen einde is gekomen aan de speculaties, waardoor Leonardo's werk in de loop der tijd een geheim en mysterieus karakter heeft gekregen.

De belangstelling voor de veronderstelde mysteries van het fresco nam toe na de publicatie van het boek De Da Vinci Code In deze roman zou Dan Brown verschillende geheime boodschappen onthullen die Leonardo op het fresco zou hebben geschilderd, maar deskundigen wijzen erop dat de roman bol staat van de historische en artistieke fouten.

Browns roman is gebaseerd op de hypothese dat Jezus en Magdalena nageslacht zouden hebben voortgebracht, een niet-origineel argument, en dat hun nakomeling in het heden de ware Heilige Graal zou zijn die beschermd moet worden tegen de kerkelijke macht die hem zou willen verbergen. Brown baseert zijn roman op de lezing van Het heilige raadsel o De Heilige Bijbel en de Heilige Graal, waar wordt betoogd dat St. Gréal zou "koninklijk bloed" betekenen, en zou verwijzen naar een koninklijke afstamming en niet naar een voorwerp.

Om zijn argumentatie te rechtvaardigen, wendt Brown zich tot Leonardo's fresco van het Laatste Avondmaal, waarop veel wijnglazen staan maar geen echte kelk, zodat hij er een mysterie in probeert te vinden: waarom zou er geen kelk staan zoals in alle andere schilderijen over dit onderwerp? Dit brengt hem ertoe de andere elementen van het fresco te analyseren op zoek naar een "code". Zo wordt de hoofdpersoonvan de roman concludeert dat Johannes in werkelijkheid Maria Magdalena is.